Is Ai Weiwei de meest kritische kunstenaar van China?

De Chinese staat censureert actief kunst die kritisch is op de Chinese overheid. Toch wordt geen enkele kunstenaar zo tegengewerkt als Ai Wei Wei. Hij kreeg te maken met gevangenschap, huisarrest en reisverboden. Zijn de kunstwerken van Ai Weiwei nou echt zo gevaarlijk voor China? In dit vierde deel van de zomerserie over verboden kunst: de censuur van China.

In 2008 was er een grote aardbeving in Sichuan, waarbij duizenden mensen om het leven kwamen. Onder de slachtoffers waren veel kinderen omdat met name schoolgebouwen waren ingestort. Vanwege corruptie in China was veel geld dat bedoeld was voor schoolgebouwen achtergehouden en waren ondeugdelijke gebouwen neergezet. Ai Weiwei vraagt met zijn werk Straight aandacht voor dit schandaal door een lijst te maken met alle namen van de kinderen die overleden zijn. Daarnaast kocht hij in het geheim alle stalen resten op uit de bewapening van het beton van de scholen. Weiwei ziet dit als bewijsstukken dat er onvoldoende staal in het beton zat om de kinderen tegen de aardbeving te beschermen (we beschreven dit werk eerder uitgebreid bij zijn tentoonstelling in Londen, hier is ook een factsheet te vinden). China is niet blij met het kunstwerk en sindsdien staat Ai Wei Wei onder verscherpt toezicht. Later werd hij zelfs opgepakt, gevangen gezet en mocht hij jarenlang China niet verlaten.

Andere kritische kunstenaars in China
Met alle aandacht voor Ai Weiwei zou je bijna denken dat hij China’s enige kritische kunstenaar is. Maar dat is niet helemaal waar. Performance-kunstenaar Zhang Huan bijvoorbeeld bedekte zichzelf met visolie en honing en ging op een publiek toilet in Beijing zitten. Binnen enkele uren was hij van top tot teen bedolven onder de vliegen. Hij deed dit om aandacht te vragen voor de onhygiënische staat van de WC’s waar veel Chinezen gebruik van moeten maken. Ondanks de kritische toon van zijn kunst en de wereldwijde aandacht die zijn werk krijgt, is Zhang Huan nooit gevangen gezet en heeft hij nooit huisarrest gekregen.

Hetzelfde geldt voor Yin Xiuzhen die in de jaren 90 water uit de Fonun rivier haalde en invroor. Vervolgens gaf ze een groep vrijwilligers borstels en bezems om ‘het water te wassen’. De Fonun rivier was enorm vervuild en ze wist hiermee het grote probleem van milieuvervuiling in China zichtbaar te maken. Het is een probleem dat nog steeds actueel is en dat iedereen bij een bezoek aan Beijing in de vorm van smog ervaart. Xiuzhen heeft dit werk ondertussen op meerdere plekken herhaald, maar is eveneens nooit zo ernstig behandeld door de Chinese overheid als Ai Weiwei.

Waarom krijgt de kunst van Ai Weiwei zoveel meer aandacht?
Het werk van Ai Weiwei is niet kritischer dan het werk van andere Chinese kunstenaars, maar zijn werk krijgt gigantisch veel aandacht. De performances van Zhang Huan zijn erg confronterend en direct. Performance is China een vrij onbekende kunstvorm, die door Zhang Huan echt op de kaart wordt gezet. Ook Yin Xiuzhen is erg vernieuwend in haar kunst. Ze gebruikt veel textiel en creëert daarmee een beeldtaal, die vernieuwender en misschien wel interessanter is dan het vaak conceptuele werk van Ai Weiwei. Bij Zhang Huan en Yin Xiuzhen staat de kunst voorop en vaak gebruiken ze hierin de Chinese cultuur. Ze tonen de positieve kanten en de geschiedenis, maar schuwen de negatieve kanten niet.

Ai Weiwei is een echte activist, die zijn kunst gebruikt om het onrecht in China op de kaart te zetten. Hij zet zijn persoonlijke leven in om aandacht te vragen en communiceert dat via sociale media, fotografie en veel interactie. In navolging van Andy Warhol, een groot voorbeeld voor Ai Weiwei, heeft hij van zijn leven een kunstwerk gemaakt. Activisme lijkt voorop te staan in zijn kunstleven en daarop krijgt hij reactie van de Chinese overheid. Zijn leerling Zhao Zhao heeft ondertussen met dezelfde problemen te maken. Vooral na zijn werk Broken Officer dat hij maakte als reactie op de gevangenschap van Ai Weiwei. De officier draagt de datum van Ai Weiwei’s arrestatie op zijn uniform. Ook Ai Weiwei heeft veel werken gemaakt over de censuur van de Chinese overheid.

Het antwoord op de vraag waarom Ai Weiwei zoveel meer gecensureerd wordt dan andere Chinese kunstenaars, ligt hierin waarschijnlijk verscholen. Misschien is Ai Weiwei wel meer activist dan kunstenaar. Het activisme van Ai Weiwei wordt bovendien door de Westerse kunstwereld veel aandacht gegeven. Zo’n kunstenaar die continu de confrontatie met de overheid zoekt, is een mooi verhaal voor veel media. Maar maakt dit Ai Weiwei ook een betere kunstenaar?

	//Vensters staat in de zomer van 2017 in het teken van ‘verboden kunst’. De komende weken vindt u hier vijf verhalen over kunstwerken die om verschillende reden werden verboden, werden verborgen en soms zelfs werden vernietigd. Hieronder vindt u een overzicht van alle bijdragen in deze serie.