Toen Vincent van Gogh zijn oor had afgesneden en werd opgenomen in een kliniek in St Remy, vroeg hij zijn broer Theo om afbeeldingen van zijn favoriete schilderijen op te sturen. Van Gogh bewonderde het werk van Jean Francois Millet. Weken lang werkte hij binnen de muren van de inrichting om zijn eigen interpretaties te maken van Millet’s boeren.
Vincent van Gogh was zijn hele leven geïnteresseerd in het boerenleven. Vroeg in zijn schildersloopbaan trok hij naar Drenthe en naar Nuenen (vlakbij Eindhoven) om het boerenbestaan van dichtbij mee te maken. Hij had ontzag voor de zware lichamelijk arbeid de deze mensen verrichten en toonde in zijn schilderijen de ruwheid van het plattelandsleven. In deze jaren schilderde hij zijn beroemde Aardappeleters, waarover hij zelf schreef: “Ik heb zeer veel moeite gedaan om de toeschouwer op gedachte te brengen dat deze lieden, die hier bij hun olielamp aardappelen eten, ze met dezelfde handen uit de aarde hebben gegraven; het doek spreekt dus over hun handenarbeid en over het feit dat ze hun eten eerlijk hebben verdiend…. Maar wie de boeren liever romantiseert, mag zijn gang gaan.”
Voor Van Gogh hadden de boeren een soort schoonheid, die niet in uiterlijk zat, maar die was gebaseerd op hun puurheid en inzet. De armoede van de boeren en hun ‘lelijke’ doorleefde gezichten waren een manier om zich af te zetten tegen de elite. Van Gogh liet met hulp van zijn broer Theo zelfs 20 lithografieën drukken van de Aardappeleters, zodat de boeren in Nuenen voor weinig geld een kopie konden bezitten.
Moeilijke tijd
Na zijn tijd in Nuenen, reisde Van Gogh naar Antwerpen en Parijs waar hij de Franse (post-)impressionistische kunst leerde kennen. Later verhuisde hij zelfs naar het Zuid-Franse Arles om samen met Paul Gauguin de Provence te schilderen. Van Gogh was in deze jaren extreem productief, maar worstelde met zijn gezondheid. Hij had last van zenuwinzinkingen en was moeilijk mee samen te leven. In Arles maakte hij veel ruzie met Gauguin en sneed hij zijn eigen oor af. Hierna liet hij zich opnemen in een kliniek in St Remy om te herstellen.
In de kliniek blijft hij schilderen, maar heeft Van Gogh geen contact meer met andere schilders. Hij maakt veel schilderijen van de olijfgaard in de tuin en andere dingen in de omgeving. Maar Van Gogh mist de invloeden van andere kunstenaars zo erg, dat hij zijn broer Theo vraagt om reproducties te sturen van kunstwerken. Van Gogh wil terug naar zijn favorieten onderwerpen en vraagt Theo om werken van Jean Francois Millet.
Millet en nalatenschap
Jean-Francois Millet behoorde tot de eerste groep kunstenaars die in de openlucht ging schilderen rond 1850. Hij was mede-oprichter van de School van Barbizon en maakte veel schilderijen van landschappen en boeren. Juist deze boerenportretten maakten veel indruk op Van Gogh. Hij kende biografie die Alfred Sensier van Millet had geschreven (en waarvan tegenwoordig wordt gedacht dat hij erg geromantiseerd is). Van Gogh vond Millet de belangrijkste en meest inspirerende schilder van zijn eeuw.
Theo stuurde Vincent litho’s van Millet’s Werk op het Land-serie van tekeningen en andere schilderijen. In de 19e eeuw waren er natuurlijk geen foto’s beschikbaar van schilderijen en daarom werden doeken vaak gekopieerd en afgedrukt. De serie afdrukken die Vincent van Gogh heeft ontvangen waren gemaakt door de Franse graveur Jacques Adrien Lavieille. Ondanks dat Millet’s werken dus grote indruk hebben gemaakt van Van Gogh, kende hij het werk dus alleen van zwart-wit kopiën en heeft hij de oorspronkelijke schilderijen en tekeningen nooit gezien.
Kopie of Interpretatie?
In zijn tijd in de kliniek in St Remy heeft Vincent van Gogh uiteindelijk 23 kopieën gemaakt van werken van Jean-Francois Millet. Van Gogh’s schilderijen waren geen letterlijk kopieën van Millet. Hij baseerde zijn werken op de composities van Millet, maar gebruikte zijn eigen stijl en kleuren. De werken van Vincent van Gogh zijn daardoor een stuk feller dan de oorspronkelijke werken.
Meest beroemd zijn Van Gogh’s versies van de Zaaier, waarvan er twee in het Kröller Müller Museum te zien zijn. Maar hij kopieerde ook alle 10 werken uit Millet’s Werk op het Land-serie op een kleiner formaat. Een groot aantal van deze schilderijen is te zien in het Van Gogh Museum. Verspreid over dit artikel zijn 12 vergelijkingen te zien van schilderijen van Vincent van Gogh met prenten van Millet, zoals Van Gogh ze in zijn bezit had. Millet’s boeren waren een onuitputbare bron van inspiratie.
​Millet is typisch zo’n kunstenaar die langzaam steeds meer vergeten wordt. De zaaier van Van Gogh is ondertussen waarschijnlijk beroemder dan Millet’s origineel. Toch heeft Millet een belangrijke invloed gehad op de kunstgeschiedenis en was hij een inspiratiebron voor veel kunstenaars. De surrealist Salvador Dali maakte meerdere versies van Millet’s Angelus, eveneens een boerenschilderij. Het nalatenschap van Millet is dus terug te vinden in het werk van andere kunstenaars.
