Canon van de Moderne Kunst: Klee

Canon van de Moderne Kunst – Venster 34
In de Canon van Moderne Kunst geeft Vensters een overzicht van de 50 moderne kunstwerken die iedereen zou moeten kennen. 50 schilderijen, beelden, foto’s, objecten van 50 verschillende artiesten die je nooit meer mag vergeten. Vandaag venster 34: Kasteel en Zon van Paul Klee.

Het werk van Paul Klee zit op het grensvlak tussen figuratie en abstractie. Zijn werk is dat van een tekenaar die is gaan schilderen, een kunstenaar die flirtte met alle modernismen: kubisme, expressionisme, surrealisme. In ieder stroming kon hij wat meenemen.

‘Tekenen is een lijn mee uit wandelen nemen’, zei Klee. De lijn of een spel van meerdere lijnen komt dan ook regelmatig terug in zijn werk. Hij zocht patronen en motieven in allerlei kunstvormen: Afrikaanse, kunst, islamtische versieringen, kleding, maar ook uit kindertekeningen. Het spel van simpele primitieve vormen en herhalingen komt vaak terug in zijn werk.

Zo ook in ‘Kasteel en Zon’ dat Klee maakte in 1928. Eigenlijk is het een samenspel van abstracte vormen: vierkanten, rechthoeken en driehoekjes. Simpele lijnen die vakjes creëren en die Klee inkleurde met felle roodtinten en andere kleuren. Toch zal iedereen meteen herkennen dat het geen abstract schilderij is. Uiteindelijk vormen de blokjes allemaal samen de afbeelding van een kasteel.

Het is bijzonder hoe Klee in dit werk met contrasten werkt. Bijna alle vormen in dit werk bestaan uit harde hoeken, hij maakt slechts heel zelden gebruik van ronde vormen. Maar hierdoor vallen de ronde vormen juist extra op. Kleur gebruikt Klee om diepte te creëren. Donkere kleuren op de achtergrond, felle kleuren op de voorgrond. Ook hier is het gebruik van contrast weer sterk, niet rode kleuren krijgen extra aandacht.

Paul Klee werd geboren in 1879 in Münchenbuchsee als zoon van muzikale ouders. Zijn vader was muziekdocent en zijn moeder was zangeres en dus zag het er lange tijd naar uit dat Paul Klee ook in de muziekwereld terecht zou komen. Paul ging viool spelen en werd al op zijn 11e uitgenodigd door de Bern Muziek Associatie om op te treden. In zijn tienerjaren besloot hij zich echter op de beeldende kunsten te richten omdat hij hierin zijn ideeën over moderniteit beter kwijt kon dan in de klassieke muziek. In 1898 schreef hij zich bij de Academie voor Beeldende Kunst in München waar hij onder meer les kreeg van Franz von Stuck. Na zijn opleiding reise Klee enkele jaren in Italië om zich uiteindelijk weer in Duitsland te vestigen. Hier ontmoette hij Auguste Macke en Wassily Kandinsky en zou hij zich aansluiten bij de Blaue Reiter groep. Hier raakte hij steeds meer geïnteresseerd in kleur en begon hij zijn eigen kleurexperimenten te doen. Dit werd verder aangewakkerd door een reis naar Tunesië in 1914, waar het licht kleuren nog feller maakte.

Hierna brak de eerste wereldoorlog uit waarin medekunstenaars Franz Marc and Auguste Macke omkwamen. Klee had meer geluk. Ondanks dat hij sinds 1916 verplicht bij het Duitse leger in dienst trad, zou hij nooit echt aan front vechten. Gedurende de hele oorlog kon hij ook gewoon doorschilderen in de vrije uren en lukte het hem zelfs om enkele tentoonstellingen te organiseren. Na de oorlog was Klee’s werk alom gerespecteerd in de moderne kunstwereld, het leverde hem een contract op bij kunsthandelaar Hans Goltz en vanaf 1921 een contract als docent bij Bauhaus in Weimer. Deze prestigieuze positie behield hij tot 1931. Met de opkomst van het nazisme in de jaren 30 werd Klee’s kunst ‘entartet’ verklaard en werd hij moeilijker voor hem om in Duitsland te werken en wonen. Dus verhuisde hij weer naar Zwitserland, waar hij steeds meer last kreeg van sclerodermie. Dit belemmerde hem in zijn werk en verminderde zijn productiviteit. Uiteindelijk zou in 1940 aan de complicaties van deze ziekte overlijden in Muralto Zwisterland.

In Nederland is er werk van Paul Klee in het bezit van het Stedelijk Museum in Amsterdam, het Gemeentemuseum in Den Haag en het Boijmans museum in Rotterdam. Het overgrote deel van de werken van Paul Klee hangen in Duitsland en Zwisterland. In Bern staat het Paul Klee museum. Kasteel en Zon is onderdeel van een privé collectie.