Albrecht Dürer reisde 500 jaar geleden door Nederland en België

Vijfhonderd jaar geleden reisde Albrecht Dürer door de lage landen. Dankzij zijn reisdagboek weten we dat hij Nijmegen, Den Bosch en Zeeland bezocht. Lange tijd verbleef hij in Antwerpen waar hij Erasmus en Lucas van Leyden ontmoette. Hoe zag de reis van Albrecht Dürer er uit?

Deze week is het precies 550 jaar geleden dat Albrecht Dürer werd geboren (21 mei 1470). Waar de meest Renaissance kunstenaars slechts lokale bekendheid genoten, groeide Dürer uit tot een wereldster. Dürer omarmde de opkomst van de boekdrukkunst en hierdoor werden zijn prenten in heel Europa bekend. Bovendien was Dürer een echte reiziger. In 1495 en 1506 bezocht hij Venetië en in 1520-21 reisde hij door Nederland en België.

Reisdagboek
In juli 1520 vertrok Dürer vanuit Neurenberg naar Antwerpen. Na ongeveer een maand reizen en tussenstops in onder meer Mainz, Keulen en Sittard kwam hij aan in de Vlaamse stad. Hij werd met veel egards ontvangen door het stadsbestuur en ontmoette in de eerste dagen meteen de Vlaamse schilder Quinten Massijs.

Dürer was onder de indruk van de stad: “Mijn gastheer nam me mee naar het burgemeestershuis in Antwerpen, dat nieuw gebouwd en onmetelijk groot is. Het is zeer goed ingericht met buitengewoon mooie grote kamers, een toren, prachtig versierd en een zeer grote tuin. Kortom, zo’n nobel huis heb ik nog nooit in heel Duitsland gezien.” Ook over de Onze-Lieve-Vrouwekerk is hij enthousiast: “De kerk is zo groot dat er meerdere missen tegelijk kunnen worden gezongen zonder elkaar te hinderen. De altaren zijn rijkelijk bedeeld en de kerk heeft een prachtige toren.”

• 

• 

Nederland
Vanuit Antwerpen maakte Dürer verschillende reizen. In oktober en november 1520 bezocht hij Aken en Keulen. Op de terugweg naar Antwerpen nam hij een omweg zodat hij Nederland kon verkennen. Dürer reisde van Emmerik naar Nijmegen, Tiel, Den Bosch, Tilburg en Baarle.

“Nymwegen is een prachtige stad, en heeft een mooie kerk en een goed gelegen kasteel”, schrijft hij in zijn reisdagboek. Ook over Den Bosch is hij te spreken: “Herzogenbosch heeft een buitengewoon mooie kerk en een sterk fort. De goudsmeden kwamen naar me toe en toonden me grote eer.” George Sturm maakte van deze ontmoeting een schilderij.

Bergen op Zoom
Op zijn reizen had Dürer altijd zijn schetsboek bij zich. In december 1520 reisde Dürer naar Zeeland. Verschillende tekeningen getuigen van zijn tussenstop in Bergen op Zoom. Zo tekende hij de Sint-Gertrudiskerk en een dubbelportret van een dienstmeid en een oude vrouw. Volgens zijn reisdagboek heeft hij nog meer portretten getekend, maar deze zijn niet bewaard gebleven.

Dürer’s reisdagboek was tevens een soort kasboek. Nauwgezet noteerde hij zijn uitgaven. Ook beschrijft hij regelmatig dat hij prenten verkoopt. Dürer was één van de eerste kunstenaars die de boekdrukkunst omarmde. Zijn prenten konden hierdoor in hogere oplages gedrukt worden en raakten verspreid over heel Europa.

Dürer’s tekeningen van zijn bezoek aan Bergen op Zoom

Iconisch bezoek
Uiteindelijk bracht Dürer bijna 9 maanden door in Antwerpen. Veel beroemde tijdgenoten brachten hem in deze tijd een bezoek. Henry Leys vereeuwigde deze ontmoetingen in een schilderij uit 1855. We zien Dürer rechts in gesprek met Quinten Massijs en ook Erasmus staat afgebeeld op het doek.

Het schilderij past bij de tradities van de romantiek waarin belangrijke historische gebeurtenissen geïdealiseerd werden afgebeeld. Door middel van de schilderkunst werden verschillende episoden uit de Belgische geschiedenis gebruikt om vlak na de onafhankelijk van België in 1830 een nationaal gevoel te creëeren. Dürer’s bezoek was een goed voorbeeld van het luisterrijke verleden van Antwerpen.

• 

• 

In 2021 is het 500 jaar geleden dat Dürer Nederland bezocht en 150 jaar geleden dat Monet in Zaandam verbleef. De zomerserie van dit jaar staat daarom in het teken van buitenlandse kunstenaars in Nederland. Dit artikel is het eerste deel in de reeks.