Vandaag is het precies 500 jaar geleden dat Rafaël overleed op slechts 37-jarige leeftijd. Zijn Madonna met Kind schilderijen zijn wereldberoemd. De werken raken aan de kern van geloof, verbondenheid en liefde. Om dit gevoel over te brengen gebruikte Rafaël slimme composities en symbolische kleuren. 

Kunstenaars in de Renaissance waren op zoek naar schoonheid. Ze toonden een geïdealiseerde wereld met gespierde lichamen en lieflijke landschappen. Veel kunstenaars waren daarom op zoek naar composities die volgens ideale vormen verliepen. Ze gebruikten dan de Gulden Snede en symmetrische patronen.

Maar in het gebruik van symmetrie zat ook een risico. Een volledig symmetrisch schilderij is een beetje stijfjes en vaak minder levensecht. Symmetrische composities zijn vaak rationeel gemaakt en leveren daarom in aan emotionele kracht. Een goed voorbeeld is ‘Petrus ontvangt de Sleutel van de Hemel’ door Perugino, de leermeester van Rafaël. De symmetrische achtergrond, die wordt benadrukt door het lijnperspectief van de vloer, zorgt voor een statisch schilderij.

Composities

De kunst bij het maken van een geslaagd Renaissance-schilderij is om de symmetrie een beetje te verstoppen. Rafaël was hier een meester in. Als je de composities van Rafaël gaat ontleden, blijkt dat hij gigantisch veel symmetrie gebruikt. In vrijwel al zijn schilderijen van Maria met Jezus als kind bevindt het hoofd van Maria zich precies in het midden van het doek. Ook zijn de figuren vaak in de vorm van een driehoek gepositioneerd.

Toch levert deze symmetrische aanpak geen stijve schilderijen op. Rafaël doorbreekt de symmetrie door het hoofd van Maria een beetje gebogen af te beelden en door haar lichaam niet recht te laten zitten. Op de achtergrond is vaak een heuvellandschap te zien, dat door Maria symmetrisch in twee delen wordt opgesplitst. Maar vervolgens wordt de symmetrie weer doorbroken door de twee kanten te laten verschillen.

Symboliek

Hoewel Rafaël de symmetrie steeds doorbreekt door de lichaamshoudingen van Maria, Jezus en Johannes de Doper te laten verschillen, past hij allemaal kleine trucjes toe om de onderlinge verbondenheid te benadrukken. Zo kijken de personages elkaar altijd aan. Let ook eens op de positie van de uitgestrekte armen, deze wijzen vrijwel altijd naar een ander personage. Rafaël laat zo zien dat ze bij elkaar horen en brengt rust in het schilderij.

Maria heeft altijd blauw met rode kleren aan in de Madonna met Kind schilderijen van Rafaël. Dit heeft een symbolische betekenis. Rafaël toont Maria als verbinding tussen goddelijkheid en menselijkheid. Het blauw betekent dat ze de koningin van de hemel is en het rood verwijst naar het offerbloed van Christus. Rafaël houdt de rest van schilderij vaak heel rustig: een helderblauwe lucht en een glooiend landschap. Op deze manier leidt niets af van het tafereel.

Tentoonstelling

Vanwege de 500e sterfdag van Rafaël is in Rome een overzichtstentoonstelling georganiseerd met 120 werken van zijn hand. De show had de grootste Rafaël expositie aller tijden moeten worden. Verschillende Madonna met Kind schilderijen waren speciaal voor de tentoonstelling naar Rome gekomen. Maar vanwege de coronacrisis moest de expositie al na 3 dagen zijn deuren sluiten. Wie toch een blik wil werpen op deze bijzondere verzameling werken, kan gelukkig nu online terecht. In een uitgebreide video wordt de bezoeker meegenomen door de zalen. Op film wordt zelfs dichter ingezoomd op de schilderijen, dan dat je er zelf bij had kunnen komen.

Maar wie de schilderijen toch in het echt wil zien, moet wachten tot het najaar. Als corona het toelaat, opent in Londen op 3 oktober ook een grote Rafaël-expo. Of natuurlijk een reisje naar het Vaticaan voor de schitterende frescos in de Stanze van Rafaël.