Saskia en Rembrandt’s Eerste Dood
Vandaag is het precies 350 jaar geleden dat Rembrandt van Rijn overleed. Rembrandt van Rijn wordt tegenwoordig gezien als de meest belangrijke schilder uit de Nederlandse kunstgeschiedenis. Maar in zijn eigen tijd had hij niet altijd succes en kende hij periodes van geldnood. Zijn vrouw Saskia bedacht echter een slimme list om aan geld te komen…
Rembrandt stond bekend om zijn spilzucht. Biografen uit zijn tijd beschrijven hoe hij bij kunstveilingen hoge bedragen boodt, totdat er geen andere bieders meer waren. Hij vond dat uit deze aanpak zijn liefde voor de kunst sprak en dat het hem aanzien bracht. Maar zijn uitgavepatroon bracht hem ook in financiële problemen.
In 1656 werd hij zelfs failliet verklaard omdat hij zich te diep in de schulden had gestoken. Bij de verkoop van zijn inboedel bleek dat hij werken van Dürer, Rafael en Giorgione in zijn bezit had. Ook had hij een rariteitenverzameling met opgezette dieren, indianenveren en afgietsels van lichaamsdelen. Maar de verzameling van Rembrandt had veel geld gekost.
Rembrandt’s Eerste Dood
Rembrandt had daarom hulp nodig om uit de financiële zorgen te blijven. In 1634 trouwde Rembrandt met Saskia van Uylenburgh, een dochter uit een Friese rijke familie. Saskia en Rembrandt kregen samen vier kinderen, waarvan er slechts één tot volwassenheid overleefde, Titus. Saskia was de liefde van zijn leven. Rembrandt maakte daarom talloze portretten waarop Saskia te zien is.
In een tijd waarin Rembrandt krap bij kas zat, liet Saskia hem tijdelijks uit Amsterdam verdwijnen. Ze verspreidde het gerucht dat Rembrandt was overleden en hulde zichzelf in rouwkleding. Hierdoor kwamen mensen naar haar toe om hun medeleven te betuigen. Tegelijkertijd nam de vraag naar Rembrandt’s werk snel toe.
Als Rembrandt’s ‘weduwe’ verkocht ze in korte tijd veel werken. Saskia wees klanten erop dat dit de laatste werken van Rembrandt waren die op de markt kwamen. Enkele weken later dook Rembrandt plotseling weer op, alsof de ‘gestorvene’ was opgestaan uit de dood. Het gezin van Rijn kwam hierdoor de financiële moeilijkheden door.
Dood
In 1642 overleed Saskia aan tuberculose. Vlak voor haar dood liet ze een testament opstellen. Titus werd aangewezen als erfgenaam. Mocht hij ook sterven, dan ging de erfenis over op Rembrandt. Maar als hij opnieuw in het huwelijk zou treden, dan moest hij de helft afstaan aan zijn schoonzuster Hiskia. Ondanks dat Rembrandt later met andere vrouwen zou samenleven, hertrouwde hij inderdaad nooit.
Rembrandt overleefde zijn vrouw 27 jaar en overleed op 4 oktober 1669, nu 350 jaar geleden. Vier dagen later werd Rembrandt van Rijn begraven in de Westerkerk. Hij werd begraven in een huurgraf. Waar dat graf zich precies in de kerk bevond, is niet bekend. Waarschijnlijk werd het 20 jaar na zij dood geruimd. Wie nu in de kerk komt, vindt er een gedenksteen uit 1906. De herdenkingsplaat is geïnspireerd op een afbeelding uit de Nachtwacht. Zo wordt Rembrandt zelfs 350 jaar na zijn dood nog herinnerd!
Het verhaal van Rembrandt die zich “dood liet verklaren” heb ik nog nooit eerder gehoord. Welke bronnen zijn hiervan?
Dit verhaal komt uit de catalogue raisonné die in 1751 werd uitgegeven van Rembrandt’s werk door Gersaint.
Er zijn ook andere verhalen bekend die hier losjes op gebaseerd zijn o.a. geschreven door Achim von Arnim (1826).
Dit is een interessant en vermakelijk verhaal, maar het is niet historisch accuraat. Er zijn geen geloofwaardige historische bronnen die dit verhaal ondersteunen.
Er zijn echter geen betrouwbare aanwijzingen dat Saskia, zijn vrouw, zo’n plan heeft beraamd om de financiële situatie van het gezin te verbeteren door het gerucht van zijn dood te verspreiden en zijn schilderijen tegen hogere prijzen te verkopen.
Het leven van Rembrandt is door vele historici bestudeerd en er zijn veel documenten en brieven die licht werpen op zijn persoonlijke en professionele leven. Als dit verhaal waar zou zijn geweest, zou het waarschijnlijk zijn opgenomen in een van de vele biografieën over de kunstenaar.
Het is mogelijk dat dit verhaal in de loop der tijd is ontstaan en is gaan circuleren als een soort urban legend of volksverhaal. Het klinkt inderdaad als een spannend en avontuurlijk plot, maar het moet mijns inziens worden gezien als fictie en niet als een feitelijke weergave van Rembrandt’s leven.