Herken jij deze 30 wereldberoemde kunstenaarshandtekeningen?

Kunstenaarshandtekeningen op schilderijen worden vaak eindeloos bestudeerd. Is de handtekening echt? Of is een naam vervalst om het werk meer waarde te geven? //Vensters onderzoekt de mooiste en meest herkenbare signaturen uit 500 jaar kunstgeschiedenis!

In de Middeleeuwen waren schilders ambachtslieden. Zoals een timmerman ook zijn naam niet op een stoel zet, deden schilders dat ook niet op hun panelen. De meeste schilderijen uit de Middeleeuwen hebben dus geen handtekening en daardoor is het tegenwoordig vaak moeilijk te achterhalen wie het geschilderd heeft.

De traditie om kunstwerken te ondertekenen ontstaat in de Renaissance. Onder invloed van het humanisme wordt de individuele kunstenaar belangrijker. Het signeren van een doek werd zo een mogelijkheid om kunstenaars te onderscheiden. Veel kunstenaars plaatsten alleen hun naam op de werken. Maar sommige kunstenaars kozen veel creatievere oplossingen!

Rembrandt van Rijn

Rembrandt heeft tijdens zijn carrière verschillende handtekeningen gebruikt. Kenmerkend voor de signaturen van Rembrandt is de R met een lange lus die terugkomt bij de voet van de letter. Kunsthistorici zien in deze R een aanpak die hij ook in zijn schilderijen gebruikte. Door een grote buitencirkel te creëren trek je de aandacht naar het midden. Hij gebruikte dit principe in zijn groepsportretten zoals in de anatomische les van Nicolaes Tulp.

Aan de handtekening van Rembrandt is te bepalen in welke tijd hij een schilderij maakte. Op zijn vroege werken staat vaak RH voor Rembrandt Harmenszoon. Later wordt dit RHL om te benadrukken dat hij uit Leiden komt (Rembrandt Harmensz Leidensis). Pas vanaf 1633 gaat hij zijn schilderijen ondertekenen met het kenmerkende Rembrandt. Hij schaart zich zo in een rijtje grote kunstenaars die ook alleen met hun voornaam ondertekenden zoals Michelangelo en Raphael.

Titiaan

Ook Titiaan wijzigde zijn handtekening gedurende zijn loopbaan. Eerst korte hij zijn naam af tot T.V. (Tiziano Vecellio). Toen hij vervolgens ontdekte dat veel Romeinse grafmonumenten de afkorting V.V. (Vivus Vivo) bevatten, ging hij zijn initialen speels in zijn schilderijen verwerken door bijvoorbeeld stenen randjes weer te geven waarin T.V. gebeiteld staat (zien onder).

Later in zijn loopbaan ondertekende Titiaan vooral met het Latijnse ‘Ticianus F.’ ofwel Tacianus Fecit wat betekent ‘Gemaakt door Titiaan’. Titiaan bleef zijn handtekening speels in zijn schilderijen verwerken. Vaak is het in de schilderijen van Titiaan een echte speurtocht om zijn handtekening terug te vinden.

James McNeill Whistler

Misschien wel de meest beroemde handtekening in de schilderkunst is van James McNeill Whistler. Hij bedacht dat zijn initialen J.M.W. tezamen een soort vlinder vormden. In zijn schilderen en tekeningen plaatste hij daarom vaak geen tekst, maar een vlindertje als ondertekening. Gedurende zijn loopbaan bleef hij variëren met de vorm van de vlinder, die daardoor steeds minder op zijn initialen ging lijken.

Kunstenaarshandtekeningen zijn een groot studiegebied in de kunsthandel. Vervalsers plaatsen soms handtekeningen van beroemde kunstenaars op schilderijen om ze zo meer waard te maken. Soms is dit goed te herkennen, omdat een langzamere, meer doelbewuste manier van plaatsen is gebruikt. Dit zou je niet verwachten van iemand die zijn eigen naam ondertekent. Maar vaak gebruiken kenners ook UV licht om te kijken of een handtekening later is toegevoegd. Het pigment van de toegevoegde signatuur licht dan op.

Voor de museumbezoeker is dit allemaal minder relevant. Zij kunnen er vanuit gaan dat kunsthistorici de schilderijen al uitgebreid hebben onderzocht. Maar museumbezoekers kunnen natuurlijk wel genieten van de variëteit en creativiteit van de signaturen. Probeer bij je volgens museumbezoek eens op de handtekeningen te letten!