Welke kunstwerken gingen verloren in de Notre Dame?

Gisteren werd de wereld opgeschrikt door een verwoestende brand in de Notre Dame in Parijs. De kathedraal uit de 12e eeuw brandde volledig uit en een deel van het interieur ging hierbij verloren. Welke kunstwerken stonden er in de kerk en gingen op in de vlammen? KunstVensters zet de belangrijkste verliezen op een rij.

De Notre Dame was het religieuze hart van Parijs, maar tevens de plek waar veel kunstschatten lagen opgeslagen. Het vuur ontstond waarschijnlijk bij restauraties aan het dak van de kathedraal. Door de houten dakconstructie kon het vuur zich makkelijk verspreiden. Het werd daarom onvermijdelijk dat het dak en de centrale torenspits instortten. Hierbij kwam het vuur midden in het interieur van de kerk terecht. Hieronder is te zien hoe het interieur eruit zag na de brand.

Brand

Het doet als oud-inwoner van Parijs pijn om dit stuk te schrijven. Talloze malen liep ik door de kerk, die me dierbaar was geworden. Met kerst de stal bekijken, op een zomerdag genieten van het kleurenspel van de glas-in-lood-ramen. Het is moeilijk te bevatten dat dit nou allemaal in puin ligt.

Met de beperkte informatie die er op dit moment beschikbaar is, is het moeilijk met zekerheid de verliezen te beschrijven. Ik zal in dit artikel een poging wagen, maar de tijd moet leren hoe de schade er precies uitziet. Zeker is dat een groot deel van de religieuze schatten op tijd gered is. Drie belangrijke relikwieën van Christus (de doornenkroon, een stuk van het kruis en een spijker van de kruisiging) zijn ieder geval veilig. Ook de tuniek van Sint Lodewijk kon worden gered.

Altaar en Koor

De houten delen van de Notre Dame waren het meest kwetsbaar voor het vuur. Rondom het altaar stond een houten koor, dat tussen 1300 en 1350 door de houtsnijders Pierre de Chelle, Jean Ravy et Jean Le Bouteiller werd gemaakt. Het werk toont verschillende scenes uit het leven van Christus. Zeker de noordkant van het koor lijkt volledig verdwenen, maar mogelijk dat er nog delen van de zuidkant overeind staan. De vraag is natuurlijk in welke staat de houtsnijwerken hier zijn.

In het hoogaltaar stonden verschillende beelden, waaronder een pietà gemaakt door Nicolas Coustou. Naast de pièta stonden knielende beelden van koningen Lodewijk XIII en XIV gemaakt door zijn broer Guillaume Coustou. De beelden lieten zien dat de aardse macht onderdanig is aan de hemelse macht van Jezus. De eerste foto’s van het interieur van de Notre Dame laten zien dat de beelden bewaard zijn gebleven, maar waarschijnlijk wel beschadigd zijn door het vuur en de brokstukken. Naast dit indrukwekkende beeldenensemble waren een groot aantal grafmonumenten in de Notre Dame aanwezig. De status hiervan is onbekend.

Schilderijen

Tussen 1630 en 1708 werd er ieder jaar een schilderij voor de Notre Dame gemaakt door een beroemde schilder uit de Franse academie. De schilderijen waren bijna vier meter hoog en werden ieder jaar aangeboden op 1 mei. Daarom staat deze serie van schilderijen tegenwoordig bekend als ‘de Grote Mei-schilderijen’.

De mei-schilderijen toonden voornamelijk scenes uit de levens van de apostelen, waaronder Petrus en Paulus. Alle grote Franse kunstschilders uit de 17e eeuw droegen bij aan de serie. Op het moment van de brand hingen er waarschijnlijk 13 van de 76 mei-schilderijen in de kathedraal (waaronder onderstaande drie). Het is onduidelijk in hoeverre de schilderijen in de vlammen verloren zijn gegaan, maar ze zullen zeker rook- en waterschade hebben geleden.

Andere werken

Op het moment van schrijven is de gehele schade aan de Notre Dame nog niet te overzien. Maar zeker is dat veel glas-in-lood-ramen gesneuveld zijn en dat er grote schade zal zijn aan de 5 orgels in de kerk. Hoewel de buitenkant nog overeind staat, is het ook mogelijk dat de beelden hier schade hebben opgelopen van de brand, de rook en het bluswater. Nadere inspectie zal duidelijk moeten maken hoeveel schade de buitenzijde van de kerk heeft geleden.

Een geluk bij een ongeluk is dat de beelden van de apostelen die op het dak van de kerk stonden, net vorige week waren verwijderd in verband met de restauratie. Waarschijnlijk zijn deze beelden dus ongedeerd gebleven en kunnen ze na herbouw weer worden teruggeplaatst. Helaas zijn veel andere werken definitief verloren gegaan. Zelfs na herbouw zal de Notre Dame nooit meer hetzelfde zijn.