Vandaag precies 200 jaar geleden werden per koninklijk besluit de gilden afschaft in Nederland. De gilden waren eeuwenlang als beroepsvereniging essentieel geweest voor de kwaliteitscontrole en opleiding van werklieden. Schilders waren verenigd in het St. Lucasgilde, vernoemd naar de evangelist St. Lucas. Het was een bonte verzameling van huisschilders, kunstschilders en andere kwastdragenden!

Het Sint-Lucasgilde was de beroepsvereniging van de schilders waar kennis en ervaring uitgewisseld werd. Pas na een goede opleiding en het afleveren van een meesterproef kon je als schilder worden toegelaten tot de vereniging. Alleen leden van het gilde kwamen in aanmerking voor de belangrijke opdrachten. Het was als kunstenaars dus belangrijk om gildelid te zijn.

Toch waren niet alleen kunstschilders, de zogenaamde fijnschilders, lid van de Sint Lucasgilden. Ook huisschilders (grofschilders) waren lid van de beroepsvereniging en dit leverde regelmatig conflicten op. De grofschilders hadden minder aanzien dan de fijnschilders.

Waarom was de gilde vernoemd naar Sint Lucas?

Het oudste gilde van schilders is de Antwerpse Lucasgilde dat werd opgericht in 1382. In Nederland was niet onverwacht Haarlem de eerste stad met een schildersgilde, opgericht in 1496. Al snel volgden ook Amsterdam, Delft, Den Haag, Utrecht en Leiden.

Het was gebruikelijke in deze tijd dat de gilden een beschermheilige hadden en vaak namen ze daarom ook de naam van een heilige aan. Zo was er het St. Jozefgilde voor de timmermannen en het St. Eligiusgilde voor de goud- en zilversmeden. Van evangelist St. Lucas werd gezegd dat hij ook tekenaar/schilder geweest is en daarom was het logisch om hem als beschermheilige te kiezen.

Welke kunstschilders waren gildemeesters?

In iedere stad werd de gilde geleid door een kleine groep voormannen, die ieder jaar wisselden. Bovenaan dit artikel is het bestuur van het Haarlemse St Lucasgilde uit 1675 te zien, met daarbij Jan de Bray (2e van links), de schilder van het doek. De functie van voorman was prestigieus en alleen voorbehouden aan een selecte groep schilders met aanzien. De voormannen werden gekozen door de leden. Het is bijvoorbeeld bekend dat Johannes Vermeer 4 maal voorman is geweest van het Gilde in Delft, in 1662/1663 en 1670/1671.

Waarom werden de gilden afschaft?

Na de bezetting van Nederland door Napoleon en de nieuwe ideeën die dit met zich meebracht, werd er steeds meer aan de macht van de gilden getoornd. De organisaties zouden de vrije handel belemmeren, doordat ze hun eigen leden teveel voordelen gunden en zo een monopolie creëerden. Om de economische groei van Nederland te bevorderen, werden de gilden daarom in 1818 afschaft.