Na de Russische revolutie in 1917 werd alle avant-garde kunst verboden door de Russische overheid. In deze moeilijke tijd begon Igor Savitsky deze ‘Verboden Kunst’ verzamelen. Hij opende met overheidsgeld het Nukus museum in Oezbekistan. Zonder dat de autoriteiten het doorhadden, ontstond zo een spectaculaire collectie verboden Avant-Garde ver buiten Moskou.

Honderd jaar geleden brak in Rusland de revolutie uit. De rijke adel werd aan de kant geschoven en de communisten kwamen aan de macht. Onder het nieuwe bewind hadden intellectuelen het zwaar te verduren. Schrijvers, denkers en avant-garde kunstenaars werden opgepakt en in grote getalen naar de Goelag-werkkampen getransporteerd. Binnen het Rusland van de Bolsjewieken was geen ruimte voor avant-garde kunst.

In de ogen van Stalin moest kunst dienstbaar zijn aan de samenleving. Kunstenaars werden aangenomen in overheidsdienst om sociaal realistische schilderijen te maken over de mooie kant van Rusland. Doeken werden gevuld met vrolijke mensen die graag hard werken, met successen van de leiders zoals Lenin en Stalin of met overweldigende Russische landschappen. De ‘nieuwe’ kunst toont een geïdealiseerd beeld van de bevolking en diende vooral als inspiratie voor het proletariaat. Hieronder zijn enkele sociaal realistische schilderijen te zien.

Vervolging van Kunstenaars

Kunstenaars die niet in de nieuwe overheidsstijl wilde schilderen en bleven vasthouden aan hun eigen ideeën hadden het zwaar. Hun schilderijen werden nauwelijks nog verkocht en bovendien liepen ze het risico om opgepakt te worden door de geheime Russische politie. Talloze Russische avant-garde kunstenaars werden gearresteerd en tot lange straffen veroordeeld in de Goelag. Binnen enkele jaren was de florerende kunstwereld van Moskou en Sint Petersburg, die vernieuwende kunstenaars als Malevich en Tatlin had voortgebracht, volledig verdwenen.

In 1937 werd bijvoorbeeld Valentin Joestitski opgepakt en voor negen jaar naar de Goelag gestuurd. Hij is bekend geworden doordat de brieven die hij in het kamp schreef, zijn gepubliceerd. “Mijn vader heeft het overleefd omdat hij zo van het leven hield,” zegt zijn dochter Anna Valentinovna. “Toen hij terugkwam was zijn palet heel donker geworden. Langzaam ging hij weer terug naar lichtere kleuren.”

Nukus Museum

In deze moeilijke tijd waren er mensen die dapper weerstand bleven bieden en bleven vasthouden aan hun avant-garde idealen. Igor Savitsky bijvoorbeeld probeerde als avant garde kunstenaar te slagen. Maar zijn werk was niet goed genoeg. In de jaren 50 reisde hij naar een uithoek van de Sovjet Unie, het hedendaagse Oezbekistan. Hier kreeg hij de kans van de lokale overheid om een klein museum te beginnen, om voorwerpen uit de lokale geschiedenis, tradities en cultuur te tonen.

Ver van Moskou begon Savitsky al snel modernistische schilderijen aan te kopen, in plaats van oude voorwerpen. Hij wist op slinkse wijze miljoenen overheidsgeld los te peuteren voor zijn museum. Hij verzamelde lokale avant garde kunstenaars zoals Vladimir Lysenko, Alexander Volkov en Mikhail Kurzin, maar reisde ook tientallen keren naar Moskou om kunst te kopen. In totaal bracht hij binnen 15 jaar ruim 40.000 werken samen, allemaal betaald door de overheid die dezelfde kunstenaars vervolgde en liet werken in de Goelag.

Sommige kunstenaars gingen handig met de nieuwe regels van de Russische overheid om. Zo werd Ural Tansykbayev een veelgevraagde kunstenaar, die schilderde in de officiële sociaal realistische stijl. Maar in het geheim maakt hij nog steeds enkele avant-gardistische werken. Savitsky wist deze werken te bemachtigen en nam ze mee naar zijn museum in Oezbekistan.

Savitsky

De collectie van Savitsky is enkele keren door de Russische overheid geïnspecteerd. Sommige werken werden toen té modernistisch gevonden en werden verwijderd, zoals Lysenko’s stier. Maar zodra de commissie weer verdwenen was, hing Savitsky de werken weer terug. Het lijkt er op dat de Russische overheid nooit door heeft gehad hoe groot het project van Savitsky geweest. Maar het is aan hem te danken dat tienduizenden werken verboden kunst bewaard zijn gebleven.

Het meest belangwekkende museum met Russische avant-garde kunst is dus niet te vinden in Moskou of Sint Petersburg, maar in het afgelegen Nukus in Oezbekistan. Pas sinds er in 2010 een documentaire over dit museum werd gemaakt, heeft het internationale bekendheid. Het Nukus Museum of Art wordt op dit moment grondig verbouwd en afgelopen jaar werd Savitsky’s collectie voor het eerst in Moskou getoond. Zelfs ‘verboden kunst’ overleeft dus de ergste onderdrukking!