Kunstgeschiedenis: de Hollandse School

Rembrandt was eens te gast bij het landgoed van burgemeester Jan Six. Samen gingen ze een weddenschap aan: Rembrandt beweerde dat hij sneller een etsplaat kon tekenen van het uitzicht dan dat een knecht in het dorp mosterd kon halen. Rembrandt won de weddenschap en is tegenwoordig de beroemdste kunstenaar van de Hollandse School. De ets is nu bekend als het ‘bruggetje van Jan Six’. Een Venster op Rembrandt en de andere kunstenaars uit de Gouden Eeuw….

Geschiedenis

Terwijl heel Europa verwikkeld was in geloofsoorlogen tussen katholieken en protestanten, ontwikkelde Nederland zich tot een welvarend land van koopmannen en wereldreizigers. Hoewel Nederland officieel nog in oorlog was met Spanje, waren er delen van het land waar het relatief rustig was. Kunstenaars uit Vlaanderen vluchtten naar deze gebieden toe. Vooral Haarlem ontwikkelde zich tot een nieuwe broeiplaats van de kunst. In Nederland waren bovendien de burgers en dus niet de kerk of de staat de belangrijkste opdrachtgevers van de kunstenaars. Hierdoor konden nieuwe technieken ontwikkelen en andere onderwerpen worden afgebeeld.

Kenmerken

De stijl van de Hollandse school staat bekend om zijn realisme. Schilders gingen het dagelijks leven afbeelden en kozen taferelen die voor iedereen herkenbaar waren. Hierdoor ontwikkelde er nieuwe onderwerpen en stromingen zoals landschapskunst, genrekunst, portretkunst en stillevens. Geïnspireerd door de Italiaanse meesters uit die tijd, gingen de Nederlandse kunstenaars grote licht-donker effecten gebruiken. De Hollandse School is onderdeel van de grotere Barok beweging in Europa, maar mist de overdaad en rijkheid aan emoties die in veel Vlaamse, Italiaanse en Spaanse werken te zien zijn.

Kunstenaars

Het kloppend hart van de Nederlandse schilderkunst lag in de Gouden Eeuw in Haarlem, waar Vlaamse kunstenaars terechtkwamen die vluchten voor de godsdienstoorlogen. Onder leiding van Hendrick Goltzius en Cornelis van Haarlem ontwikkelde de schilderkunst zich hier in hoog tempo. Het was vooral de populariteit van de portretkunst, waardoor de schilderkunst floreerde in de stad. In de hoogtijdagen had 25% van inwoners een schilderij in huis. De meest beroemde Haarlemse portretschilder is Frans Hals, die met zijn losse stijl de meest levendige portretten schilderde uit zijn tijd.

Gedreven door de succesvolle handel werd Amsterdam al het middelpunt van de rijkdom in Nederland. Kunstenaars profiteerden van de toenemende vraag naar schilderijen en probeerden elkaar af te troeven met vernieuwende stijlen en composities. Lange tijd is Rembrandt van Rijn vanwege zijn heftige licht-donker (clair-obscure) effecten de populairste kunstenaar van de stad. Andere succesvolle schilders in Amsterdam zijn in deze tijd Bartholomeus van der Helst en Adriaen van Ostade.

Aan het begin van de 17e eeuw gingen schilders ook het dagelijks leven afbeelden. Deze zogenaamde genrekunst is tegenwoordig het handelsmerk van de Hollandse school. Drukke en chaotische schilderijen van boeren of arme mensen in huiskamers en kroegen werden gemaakt door Adriaen Brouwer en later Jan Steen. De komische taferelen maken de werken van Jan Steen erg geliefd. In Leiden en Delft ontstond een groep fijnschilders, waar onder meer Gabriel Metsu, Pieter de Hoogh en Johannes Vermeer toe behoren. Vermeer’s intieme afbeeldingen tonen vaak interieurs met licht dat van één kant het schilderij binnenkomt.

Naast de portretkunst en de genrekunst, ontstaan in Nederland talloze andere onderwerpen. Zo reizen kunstenaars als Jan van Goyen en Jacob van Ruisdael door heel het land om bijzondere landschappen te schilderen. Ook zijn er schilders die zich alleen richten op stillevens zoals Pieter Claesz of Willem Heda. De grote variëteit aan kunstonderwerpen en de schilders wordt in detail beschreven in onze serie: Profiel van de Gouden Eeuw. De belangrijkste kunstenaars uit de Gouden Eeuw zijn door Karel van Mander beschreven in zijn kunstenaarsboek, hierdoor weten we nu meer over de levens van de belangrijkste kunstschilders.

Musea

De grootste en beste collectie met kunst uit de Nederlandse gouden eeuw is te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam. In Nederland zijn bovendien aanzienlijke collecties in het Frans Hals Museum in Haarlem, het Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam en het Mauritshuis in Den Haag. Dankzij de Nederlandse handelsgeest zijn ook veel werken in het buitenland terecht gekomen, onder meer in het Louvre in Parijs en de Hermitage in Sint Petersburg.

Kunstwerken

Het beroemdste werk van de Hollandse school is ‘de Nachtwacht’ van Rembrandt van Rijn. Dit groepsportret van de Amsterdamse kloveniers (schutters) heeft fantastische lichteffecten en is misschien wel het meest levendige groepsportret van de Gouden Eeuw. De losse toets van de late werken van Rembrandt is goed te zien in het Joodse Bruidje en zijn zelfportretten. Tot andere favorieten behoren de stille werken van Johannes Vermeer zoals het Melkmeisje en het Meisje met de Parel. Frans Hals’ portretten en tronies zijn wereldwijd vermaard.