Het Rijksmuseum toont dit najaar het werk van Hercules Segers en Frans Post. Segers schilderde mysterieuze Italiaanse landschappen zonder dat hij zelf ooit in Italië geweest was. Post reisde met Johan Maurits naar Brazilië en tekende onbekende wilde dieren. De exotische dieren, planten en heuvels tonen nieuwe werelden, maar wel onder een vertrouwde Nederlandse wolkenlucht….

We weten maar weinig over het leven van Hercules Segers en tot voor kort waren er maar 15 schilderijen van hem bekend. Dankzij uitgebreid kunsthistorisch onderzoek heeft het Rijksmuseum drie nieuwe werken gevonden: Weg in het bos, Panoramalandschap met een stad aan een rivier en Panoramalandschap met twee torens. Omdat er zo weinig bekend is over Segers, presenteert het Rijksmuseum hem als de meest mysterieuze kunstenaar van de Gouden Eeuw. Acteur John Malkovich is zelfs ingehuurd om een stemmig introductiefilmpje in te spreken. Kan het Rijksmuseum het mysterie van Segers ontrafelen?

Hercules Segers

Hercules Segers werd rond 1590 geboren in Haarlem, maar werkte vrijwel zijn hele leven in Amsterdam. Hij trakteert de toeschouwer op Italiaanse berglandschappen en dat is bijzonder, want Segers is zelf nooit in Italië geweest. Hij baseerde zich volledig op studies van andere kunstenaars en zijn eigen fantasie. In het schilderij Huizen aan een stijle klif is deze fantasie goed te zien. Op de voorgrond zijn Amsterdamse huizen te zien, terwijl rechts daarvan een grote klif is afgebeeld.

Er is weinig af te dingen aan de tentoonstelling in het Rijksmuseum. Alle 18 schilderijen van Segers zijn aanwezig en deze worden aangevuld met meer dan 100 prenten. Een beter overzicht van het werk van Hercules Segers is onmogelijk te geven. De zalen zijn bovendien prachtig uitgelicht en de begeleidende teksten geven goede achtergronden bij het werk. Toch blijft het verrassend rustig in de zalen. Ik bezocht de tentoonstelling op een zondagmiddag en er waren nauwelijks andere bezoekers. Het werk van Segers heeft niet de natuurlijke charme van landschapschilders als Jan van Goyen of Jacob van Ruysdael, hoe mysterieus het Rijksmuseum hem ook maakt.

Het mysterie van Segers zit niet in zijn onbekende persoonlijkheid of in een spannend introductiefilmpje. Wie goed kijkt naar de schilderijen, vindt het mysterie van Segers in de lucht. Hoe bergachtig de landschappen ook zijn en hoe Italiaanse de rotsen ook lijken, Segers verraadt zichzelf met de onmiskenbaar Hollandse wolken. Het is opvallend dat stapelwolken en typisch Nederlandse regenwolken de luchten vullen boven het Italiaanse heuvelland.

Frans Post

Nog meer Nederlandse wolken vinden we in Brazilië. In 1636 vertrok de Frans Post naar Nederlands-Brazilië in het konvooi van gouverneur Johan Maurits van Nassau, de latere oprichter van het Mauritshuis. Johan Maurits had opdracht gekregen in de nieuwe kolonie orde op zaken te stellen en de winstgevendheid te vergroten met suikerplantages. Maurits nam een groep kunstenaars mee, waaronder Frans Post, om het landschap, de bewoners en de flora en fauna vast te leggen. Zeker in zijn vroege schilderijen zijn Nederlandse wolkenluchten te zien boven exotische planten en dieren.

Naast schilderijen toont de tentoonstelling in het Rijksmuseum 34 tekeningen van dieren die in 2012 werden ontdekt in het Noord-Hollandse Archief in Haarlem. De tekeningen zijn niet eerder te zien geweest en tonen de Braziliaanse fauna. Voor de tentoonstelling zijn uit de collectie van Naturalis opgezette dieren gehaald om naast de tekeningen te tonen.

Frans Post en Hercules Segers tonen werelden die voor 17e eeuwse Nederlanders extreem exotisch moeten zijn geweest, maar verraden hun Nederlandse achtergrond. Want wees nu eerlijk, waar in Italië of Brazilië zijn zulke mooie wolken te zien als in ons eigen kikkerlandje?

Hercules Segers
Rijksmuseum, Amsterdam
t/m 8 Januari 2017

Frans Post – Dieren in Brazilië
Rijksmuseum, Amsterdam
t/m 8 Januari 2017