Waarom hebben Griekse beelden een kleine penis?

Beelden uit het oude Griekenland zijn gespierde mannen in marmer of brons. Soms missen ze een arm of een neus, die in de loop der tijd verloren is geraakt. Opvallend is ook dat de beelden vaak een kleine penis hebben. Waarom is dat zo? Waren Griekse mannen gewoon niet groot geschapen of is er een andere reden?  

Het is met de ogen van nu moeilijk om te begrijpen hoe de Griekse samenleving er voor het begin van de jaartelling uit moet hebben gezien. De Grieken hadden wel goden, maar die waren niet bovennatuurlijk zoals de goden van de Egyptenaren. De goden van de Grieken waren net als mensen, met dezelfde gevoelens, liefdesrelaties en ruzies. Het belangrijkste verschil met mensen was, dat ze onsterfelijk waren.

De Ideale Man

Het godenrijk van Grieken is een goed voorbeeld van de Griekse cultuur, waarin de mens centraal stond. Hierdoor kon wetenschap ontstaan, waarbij de menselijke zintuigen centraal stonden bij het onderzoeken van de wereld. Ook zorgde dit voor de opkomst van een vroege vorm van democratie, waarbij mannelijke burgers samen beslissingen namen. Trouw en inzet voor de stad waar hij woonde, was de grootste deugd voor een Griekse man.

In de 6e eeuw voor Christus werden voor het eerst beelden gemaakt waarin de Griekse man werd uitgebeeld. Zo’n ideale jonge man, kouros genoemd, heeft de perfecte symmetrische verhoudingen, een overdreven gespierd lijf, kijkt recht naar voren en staat met zijn linker voet een stapje naar voren. De beelden lijken in onze ogen wat stijfjes, maar moeten voor de Oud-Grieken een verbeterde vorm hebben geleken van de Egyptenaar, een cultuur die ze erg bewonderden.

Naaktheid in Griekenland

Opvallend aan deze ‘kouros’ beelden, is dat de mannen naakt staan afgebeeld. Ook in de eeuwen die volgden, waren de Griekse beelden vrijwel altijd naakt. Door al deze naakte beelden zou je bijna denken, dat naaktheid in Griekenland heel gewoon was. Toch zou je lopend over straat in Athene geen naakte mensen zijn tegenkomen.

Maar in bepaalde situaties, zoals in het ‘gymnasion’ (de sportschool) of de ‘palaistra’ (worstelschool), waren mannen altijd naakt. Een bijzondere bijeenkomst was bovendien het ‘symposion’, een Grieks drinkfestijn waar alleen mannen bij elkaar waren. Mannen genoten hier van wijn, muziek en seks met jongere jongens. Ook bij deze bijeenkomsten waren de mannen naakt. Om voor de dag te komen als een goede burger bij dit soort gelegenheden, besteedde de Griekse man veel aandacht aan zijn uiterlijke verzorging.

De Griekse beelden zijn hier een afspiegeling van. Ze tonen ‘de ideale Griekse man’ met een ideaal lichaam, goed verzorgd, in de juiste verhoudingen, met geweldige spieren. Het was een voorbeeld voor de Griekse burger. Je ziet dit ook terug in de grootte van de penis, die naar ons gevoel vaak erg klein is. De ideale Griekse man had zijn lusten onder controle en toonde dus geen enkel signaal van opwinding. In het oude Griekenland was een kleine penis dus een symbool van totale beheersing.

Vrouwen

Het was voor de Griekse man zeer ongepast om naakt te zijn op plekken waar ook vrouwen kwamen. Vaak tonen de Griekse beelden dan ook mannen in situaties waar geen vrouwen bij waren. Goede voorbeelden zijn de beroemde discuswerper (Diskobolos) en worstelaars, deze beelden tonen de ideale mannen in ‘gymnasion’ en ‘palaistra’. Ze laten mannen zien die hun lichaam optimaal prepareren. Sommige beelden zijn ook van soldaten, want wat is er nou eervoller dan te sterven voor je stad?

Binnen de Griekse maatschappij was naaktheid voor de vrouw zeer afkeurenswaardig. Dit zie je ook terug in de beelden van de godinnen. De meeste beelden van Griekse godinnen tonen aangeklede vrouwen, omdat dit eervol en correct was. De enige uitzondering zijn de beelden van Aphrodite (Latijn: Venus), die godin van de liefde was. Maar in tegenstelling tot de vele ‘seksloze’ naakte mannen, is er bij Griekse naaktbeelden van Venus vrijwel altijd een seksuele betekenis.

Renaissance

In de Middeleeuwen werd de Griekse cultuur bijna volledig vergeten. Het duurde tot ongeveer 1400 voordat er nieuwe aandacht kwam voor de Griekse maatschappij. Vergeten beelden werden teruggevonden bij opgravingen en opnieuw bestudeerd door kunstenaars. Veel kunstenaars uit deze Renaissance-periode raakten geïnteresseerd in de Griekse mythologie en begonnen hun beelden te modelleren op basis van de Griekse traditie.

De meest bekende voorbeelden van Renaissance-beelden die gebaseerd zijn op klassieke kunst, zijn de beelden die gemaakt werden in Florence van het Bijbel-personage David. Neem nou Michelangelo’s David, opnieuw een gespierde man, kleine penis, volgens de Griekse traditie. In tegenstelling tot de beelden van Verocchio en Donatello wordt het hoofd van Goliath niet getoond, het menselijk lichaam staat centraal. Maar is dit de ideale Griekse man? Het beeld heeft onmiskenbaar een sensuele kwaliteit.

Dus ondanks dat de Renaissance kunstenaars zich baseerden op de Griekse cultuur, is het een product van 15e eeuws Italië. Het is geen perfecte Griek, maar vooral een viering van het menselijk lichaam.