Mons 2015: Mijnen naar de wortels van Van Gogh

Mislukt als kunsthandelaar en als onderwijzer, richt Vincent van Gogh zich op het geloof en wordt hij als prediker naar de Borinage gestuurd. Hij komt terecht tussen de mijnwerkers, mannen die van top tot teen zwart zien en lange dagen doorbrengen onder de grond. Vincent, de jonge prediker, trekt zich het harde werk van de mijnwerkers erg aan en begint te tekenen. In de Borinage werd Vincent van Gogh een kunstenaar. Mons, stad middenin de Borinage streek, gaat op zoek naar de oorsprong van de kunst van Vincent van Gogh.

Het is precies 125 jaar geleden dat Vincent van Gogh overleed en 2015 is daarom uitgeroepen tot internationaal Van Gogh jaar. De Waalse stad Mons is dit jaar culturele hoofdstad van Europa en grijpt het Van Gogh jaar aan om een tentoonstelling te organiseren rondom het vroege werk van Vincent van Gogh. In de expositie worden tekeningen en brieven getoond die Van Gogh in de Borinage maakte, maar ook latere schilderijen. Want zelfs jaren later, toen hij allang niet meer in België woonde, baseerde hij zijn werk op herinneringen aan deze tijd.

Van Gogh leefde tussen 1878 en 1880 in de Borinage, waar hij als prediker de mijnwerkers het geloof kwam brengen. Hij raakte zo door de armoede van de mijnwerkers gegrepen, dat hij zelf ook in armoede ging leven en al zijn bezittingen weggaf. Hij ging zelfs enkele malen met de mijnwerkers mee de mijnen in om te zien wat ze moesten doormaken. Het enige plezier wat hij zichzelf gunde, was het tekenen. Hij schreef zijn broer Theo “Ik kan je niet zeggen hoe gelukkig ik me voel dat ik het tekenen weer heb opgevat. Het hield me al lang bezig”.

Vroege tekeningen

Op de tentoonstelling in Mons zijn de vroege tekeningen te zien. Ze zien er onbeholpen uit, ze zouden van iedere beginnende tekenaar kunnen zijn. De tekeningen worden zelden getoond omdat ze erg kwetsbaar zijn, maar voor deze tentoonstelling zijn er ongeveer 30 opgehangen in verduisterde zalen. Het overzicht van de tekening laat zien hoe Van Gogh zichzelf ontwikkelde. Hij pakte het serieus aan en tekende figuren aan de hand van een lesboek van Armand-Théophile Cassagnes. Minutieus probeerde hij de figuren zo goed mogelijk na te tekenen en herhalen net zo lang totdat hij het onder de knie had.

Zo leer je tijdens de tentoonstelling een uiterst serieuze en georganiseerde Vincent van Gogh kennen. Hij was zich volledig bewust dat hij zich eerst moest bekwamen in het tekenen voordat hij kunstenaar kon worden. Iedere dag zette hij zich aan het werk en tekende hij totdat hij beter werd. Pas toen hij de basis onder de knie had, begon hij met kleur te werken en pas toen dat ook goed ging, begon hij te schilderen.

Jean Francois Millet

In deze vroege periode is de Franse kunstenaar Jean-Francois Millet een voorbeeld voor Van Gogh. Vincent maakte verscheidene tekeningen van zijn schilderijen. Het afgezonderde bestaan van de hardwerkende boeren dat Millet schilderde, herkende Van Gogh in de mijnwerkers. Werken, eten en slapen, meer bestond er niet voor de mensen om hem heen. Op de tentoonstelling zijn verschillende tekeningen naar het werk van Millet te zien.

Tien jaar later, vlak voor zijn dood, zou Vincent van Gogh dezelfde schilderijen van Millet als inspiratie nemen. De studies die hij maakte in de eerste jaren van zijn kunstenaarsbestaan in de Borinage, zou hij nu uitwerken tot schilderijen. Bij de tentoonstelling in Mons zijn de tekeningen naast de schilderijen te zien. Het is uniek om beide te kunnen vergelijken, zeker als je weet dat er 10 jaar tussen zit. Juist deze vergelijking maakt deze tentoonstelling bijzonder.

Film

Gevierd Hollywood-regisseur Vicente Minelli was een groot liefhebber van Vincent van Gogh en hij besluit in de jaren 50 een film te maken over zijn leven. Filmstudio MGM wordt enthousiast en met een groot budget en Kirk Douglas in de rol van Van Gogh reist de productie naar Europa om te filmen. De film wordt namelijk gedeeltelijk opgenomen op de plaatsen waar Vincent van Gogh echt geleefd heeft. Zo bereikt de crew ook Mons om de scenes op te nemen over de vormende tijd van Vincent van Gogh in de Borinage.

Voor de mijnwerkers in deze streek was dit een enorme gebeurtenis. Aan de hand van de herinneringen van getuigen, die vaak als figuranten mee hebben gewerkt in de film is er daarom een kleine tentoonstelling ingericht in de oude Abattoirs van Mons. Er is een filmset nagebouwd van het klooster en er zijn wat voorwerpen en verhalen te zien en te horen over de productie van de film. ‘Lust for Life’ zou uiteindelijk genomineerd worden voor vier oscars en er hiervan één winnen. Speciaal vanwege Mons 2015 is de film en een documentaire recent uitgezonden op de Waalse TV en wordt hij regelmatig vertoond in Mons zelf.

Mons en Van Gogh

De stad Mons doet enorm zijn best om zich te profileren op het feit dat Vincent van Gogh in de Borinage heeft gewerkt. Naast de grote tentoonstelling in het BAM en de kleine expositie over de film, is er namelijk ook nog een mijnwerkershutje nagebouwd op de binnenplaats van het stadhuis. In dit hutje zijn de aardappeleters nagemaakt als beeldengroep die via een spiegel te bekijken is. Een opmerkelijke keuze, aangezien het schilderij van de aardappeleters gewoon in Nederland gemaakt is toen van Gogh al vijf jaar niet meer in de Borinage woonde.

Van Gogh heeft namelijk nooit schilderijen gemaakt in de Borinage. Hij heeft er alleen maar getekend en zelfs nooit in de stad Mons gewoond. De rol van zijn verblijf in de Borinage op de rest van zijn schilderscarrière wordt dan ook ernstig overdreven door de tentoonstelling en door Mons. Andere invloeden tijdens het leven van Van Gogh zijn waarschijnlijk minstens net zo belangrijk, zo niet belangrijker geweest. Het is dan ook vooral uit afwezigheid van grote lokale kunstenaars, dat de twee jaar Van Gogh hier doorbracht door Mons wordt uitvergroot. Dit claim gedrag is typisch voor kleine plaatsen waar Van Gogh tijdelijk gewoond heeft. Binnen Nederland is Zundert, de geboorteplaats van Van Gogh, hier een goed voorbeeld van.

De beperkte tijd dat van Gogh in de Borinage doorbracht, zorgt dan ook meteen voor de grootste beperking van de tentoonstelling. Eigenlijk kunnen ze alleen tekeningen laten zien die hij hier maakte. De zalen waarin later werk van Van Gogh wordt getoond met thema’s als ‘hutjes’ en ‘wevers’ voelen daardoor erg gekunsteld aan. Maar goed, als dan eenmaal in de laatste twee zalen de vroege tekeningen van Van Gogh naast de late werken worden getoond, dan is dit allemaal vergeven. De kwaliteit van de werken die naar Mons zijn gehaald en de bijzondere vergelijking, maakt het een bezoek aan de tentoonstelling meer dan de moeite waard.

Van Gogh au Borinage
BAM, Mons
t/m 17 mei 2015

Hollywood au pied du terril
Ancien abattoirs, Mons
t/m 17 mei 2015

//Vensters – online kunstmagazine staat deze hele week in het teken van Mons 2015 – culturele hoofdstad van Europa. In een drieluik wordt aandacht besteed aan de belangrijkste activiteiten die dit voorjaar op het gebied van kunst worden georganiseerd. Zo volgt later deze week een bijdrage over de stad Mons en over de tentoonstelling Voir Clair.