Rivaliteit in Venetië

Onder de titel ‘Rivaliteit in Venetië’ brengt het Louvre deze herfst een tentoonstelling over de Venetiaanse schilderkunst in de 16^e eeuw. Zalen vol met de onuitputtelijke vernieuwingen van Titiaan, het lichte kleurenpalet van Veronese en de prikkelende expressie van Tintoretto.

Saint Jérome van Titiaan (links) en van Tintoretto (rechts)

Een beroemde anekdote vertelt dat de beroemdste schilders van Venetië meedongen naar de decoratie van het plafond van de Scuola San Rocco. De jury zou de plannen van de verschillende artiesten komen te bekijken, maar Tintoretto had het uiteindelijke schilderij al gemaakt. De nacht voor de beoordeling liet Tintoretto zijn versie zelfs al aan het plafond ophangen. Dit overtuigde de jury meteen en hij won de competitie, ondanks de protesten van de andere deelnemers.

Het verhaal toont de rivaliteit tussen de schilders in het begin van de 16^e eeuw. De meesters probeerden elkaar af te troeven met vernieuwingen op het gebied van compositie, kleurgebruik en onderwerpkeuze en door de thematische opbouw van de tentoonstelling in het Louvre is dit goed te zien. Vaak hebben de drie kunstenaars zich namelijk aan hetzelfde onderwerp gewaagd, maar ieder op hun eigen manier ingevuld.

In de eerste ruimte worden de hoofdrolspelers van vandaag geïntroduceerd; Titiaan, Tintoretto en Veronese. Na deze kennismaking begint de tentoonstelling echt en raak ik volledig in de ban van de getoonde schilderkunst. Iedere notie van tijd raak ik kwijt op mijn tocht van zaal naar zaal, waarin ik wordt geleid door verwondering en bewondering.

de kruisafname van tintoretto

Venetiaanse vernieuwingen
De hoog renaissance was in het 16^e eeuwse Italië over zijn top heen en de Venetiaanse meesters permitteerden het zich om de klassieke idealen los te laten. Hierdoor ontstaan gedurfde composities met veel expressie die langzaam al richting de barok gaan.

Als we bijvoorbeeld naar bovenstaand schilderij kijken waarop de kruisafname wordt afgebeeld, kan je je afvragen wie nou de hoofdpersoon is van dit schilderij. Is dat Christus? Of is dat juist de flauwgevallen Maria? Door het ‘chiasme’ dat de lichamen met elkaar maken, wordt de scheiding tussen Jezus en Maria, tussen dood en leven bovendien geaccentueerd.

Bovendien introduceerden ze ‘de nacht’. Niet alleen in bovenstaand schilderij, maar ook vele andere bekende taferelen worden voor het eerst bij nacht of in de avondschemering geschilderd. Vooral Titiaan die nooit tegen een experiment was en Tintoretto hebben zich hiermee beziggehouden. Veronese bleef altijd een voorkeur houden voor taferelen bij daglicht waar hij zijn lichte kleuren kon gebruiken.

Voor het eerst beeldden ze ook dagelijkse taferelen af op de schilderijen. Vaak wel op de achtergrond van doeken met Christelijke taferelen, maar toch, voor het eerst kreeg het dagelijks leven ruimte op schilderijen. Zo is bijvoorbeeld te zien op een schilderij van Veronése waarop de maaltijd in Emmäus wordt getoond. Het gaat op het schilderij meer om de mensen er omheen dan om de afbeelding van Jezus.

De Emmausgangers van Véronese

Strijd met de Beeldhouwkunst
Maar er was in de 16^e eeuw niet alleen een onderlinge strijd tussen de schilders, ze wedijverden ook met de beeldhouwkunst. De schilderkunst had natuurlijk het nadeel dat het slechts tweedimensionaal was. Maar Titiaan, Veronese en Tintoretto zochten naar talloze oplossingen om zoveel mogelijk dieptewerking te creeëren.

Het perspectief  was al geperfectioneerd tijdens de Hoog Renaissance, de Venetiaanse meesters voegden hier nu de lichtwerking aan toe. Vaak schilderden ze weerspiegeling van licht op harnassen of voorwerpen. Ook ontwierpen de artiesten regelmatig een geplooid gordijn op de achtergrond om meer diepte te maken.

Ook experimenteerden de heren met spiegels zodat een personage van meerdere kanten te bekijken was. Het was Titiaan die dit introduceerde op een portret van Venus en al snel namen ook Véronese en Tintoretto dit concept over.

venus door titiaan (links) en véronese (rechts)

Er moet een groot compliment worden uitgedeeld voor de wijze waarop de tentoonstelling is ingericht. De samenstellers vertellen een verhaal dat de bezoeker meeneemt naar alle innovaties uit deze tijd. Iedere zaal geven ze uitgebreide toelichting (in drie talen) en daarnaast is er bij ieder werk een aparte beschrijving te lezen over de herkomst en de inhoud van het schilderij (alleen in het Frans).

Hierdoor is het werkelijk een genot om door de zalen rond te lopen en geeft het Louvre de Venetiaanse school eindelijk de aandacht die hij verdient. De tentoonstelling handelt dan wel over de rivaliteit binnen Venetië, maar in het Louvre zelf bestaat er eigenlijk al jaren een rivaliteit tussen de Venetianen en Leonardo da Vinci’s Mona Lisa die in dezelfde zaal hangt.

Vele bezoekers die normaal gesproken alleen maar oog voor La Joconde hebben, worden nu eindelijk eens op die andere topstukken gewezen!

Rivalités à Venise
Louvre, Parijs
t/m 4 januari 2010