Bij Jan Steen was het iedere dag 1 april! In de rommelige schilderijen met dronken mensen is altijd wel iets te lachen. Sommige komische verwijzingen zijn tegenwoordig niet makkelijk meer te begrijpen. Snap jij de 17e eeuwse grappen in de schilderijen van Jan Steen?

De schilderijen van Jan Steen zitten vol dubbelzinnige betekenissen. In de loop der tijd zijn veel symbolen en spreekwoorden in de vergetelheid geraakt. Met onze hedendaagse ogen is het daarom niet makkelijk om alle 17e eeuwse betekenissen te begrijpen. Vandaag ontleden we vijf komische werken uit het oeuvre van Steen!

1 – Vechtende boeren

Wat een tafereel! Mensen zwaaien met messen en grijpen elkaar bij de keel. Jan Steen heeft een groep vechtende mensen voor een boerderij weergegeven. Op het uithangbord van deze boerderij staat ’T MIS VERSTANT geschreven. Wat is er aan de hand? Goede kijkers hebben naast de deuropening van de herberg een aanplakbiljet gezien met ‘DIT HUIS IS TE HUER’. Maar let op, dit betekent niet dat je het huis kan huren. Deze herberg heeft meisjes te huur! De jonge dame in de deuropening probeert net een klant het bordeel binnen te leiden. Een woedende echtgenote probeert dit te voorkomen door de man op zijn rug te slaan met een pollepel.

2 – Zieke vrouw

Jan Steen schilderde meerdere keren een doktersonderzoek van een zieke vrouw. Niets om te lachen, zou je denken? Toch is deze voorstelling komisch bedoeld. De ouderwetse kleding van de dokter verraadt dat we hier met een kwakzalver te maken hebben. Een 17e eeuwer zou dit meteen hebben gezien. De andere symbolen vertellen de rest van het verhaal. Wat te denken van het beeldje van amor op de achtergrond? Het stoofje op de voorgrond is een 17e eeuwse zwangerschapstest: een reepje kleding van de vrouw werd op de kooltjes gelegd. De geur zou de uitkomst geven. Alle deze signalen laten zien: de modieus geklede jonge dame is niet echt ziek. Ze lijdt aan ‘minnepijn’, liefdesverdriet, en voelt zich wat slapjes. Jan Steen maakt haar belachelijk.

3 – Dronken paar

Een man en een vrouw zijn stomdronken. De vrouw ligt uitgeteld op zijn schoot. Boven het tweetal hangt een prent van een kaars en een uil. Een verwijzing naar het 17e eeuwse spreekwoord: “Wat hebben kaars of bril voor zin als de uil niet wil zien.”. De uil werd gezien als een achterlijk dier en dit tweetal gedraagt zich nogal dom. Steen benadrukt hun drinken gedrag met een komische gebeurtenis op de achtergrond: de jas van de dronken man wordt gestolen. Links is een bedstede te zien, een verwijzing naar het vervolg van de avond? De kat die onder de rok van de vrouw kijkt, laat zien waar dit tafereel op uit gaat draaien….

4 – In Weelde Siet Toe

De titel van dit schilderij is het 17e eeuwse spreekwoord “In Weelde Siet Toe” wat zoveel wil zeggen als “Wees verstandig met rijkdom”. Jan Steen gebruikt het schilderij om de excessen van de rijkelui belachelijk te maken. Er loopt een varken door het huis en een hond eet van de tafel. Een kind rookt een pijp, terwijl moeder zit te slapen. Ondertussen speelt de baby met een dure ketting. De muziekinstrumenten en de speelkaarten staan voor de dwaasheid. Op de voorgrond zien we symbolen die er op wijzen dat het snel gedaan kan zijn met de rijkdom: een leeggelopen kan, een uitgedroogde citroen en een gebroken krakeling. Jan Steen waarschuwt voor het einde!

5 – Soo voer gesongen, soo na gepepen

Jan Steen is een man van spreekwoorden. Bovenstaand schilderij is opnieuw gebaseerd op een spreekwoord. “Soo voer gesongen, soo na gepepen” waarschuwt ervoor dat kinderen het slechte gedrag van hun ouders overnemen “jong geleerd, oud gedaan”. We zien een kind letterlijk zijn vader ‘napijpen’ door de pijp te roken. Het is een vrolijke boel in de kamer met drank en gezelligheid. De oesters op tafel zijn een seksuele verwijzing: ze zijn om lust op te wekken en ook de doedelzak stond bekend als symbool van wellustigheid. Wist u dat Jan Steen zijn eigen gezin heeft afgebeeld in dit werk? De man met de hoed en de pijp is een zelfportret! Bovenstaand schilderij is dus letterlijk een huishouden van Jan Steen!