Kunstenaarsherinneringen aan de Spaanse Griep

Honderd jaar geleden werd de wereld getroffen door de Spaanse griep. Volgens schattingen zijn er wereldwijd 50-100 miljoen mensen overleden aan dit virus. Ook de kunstwereld werd hard geraakt door de Spaanse griep. Beroemde kunstenaars als Klimt en Schiele waren dodelijke slachtoffers. 

In 1918 was de wereld in oorlog. Fransen en Duitsers bestookten elkaar vanuit loopgraven en landen uit de hele wereld raakte betrokken. Toen in Amerikaanse legerkampen een dodelijke griep epidemie uitbrak, werd dit onder de pet gehouden. De Duitse vijand mocht immers niet weten dat de Amerikanen verzwakt waren.

Door de vele troepenverplaatsingen en de barakken waarin soldaten dicht op elkaar zaten, kon het griepvirus zich snel verspreiden. Het virus bereikte Europa en zorgde voor vele dodelijke slachtoffers onder soldaten en burgers. Omdat Spanje neutraal was en geen gecensureerde pers had, was Spanje het eerste land waar veel geschreven werd over de griep. De pers sloeg groot alarm en al snel werd de ziekte daarom (onterecht) ‘de Spaanse griep’ genoemd.

Edvard Munch

In 1919 raakte de Noorse kunstschilder Edvard Munch geïnfecteerd met het griepvirus. In de schilderijen die Munch over zijn ziekbed maakte, is zijn isolatie en malaise goed te voelen. Hij zit in een grote deken op een rieten stoel met een warrige bed op de achtergrond. Zijn openstaande mond en bleke gezicht (als de muur achter hem), doen eerder denken aan de dood dan aan herstel.

Maar Munch herstelde gelukkig wel. In een zelfportret van later in het jaar (boven dit artikel), is de kleur op zijn gezicht teruggekeerd. Maar de cirkels rond zijn ogen laten zien dat de Spaanse griep een uitputtingsslag is geweest.

Egon Schiele en Gustav Klimt

Ook de Oostenrijkse kunstenaar Gustav Klimt kreeg in 1918 te maken met het griepvirus. De longontsteking die hierop volgde, overleefde hij niet. Hij liet meerdere onafgemaakte schilderijen achter, waaronder ‘de Bruid’ (onderstaande afbeelding). Zijn goede vriend en leerling Egon Schiele tekende Klimt op zijn doodsbed. We zien een afgepeigerde man, die geen kracht meer heeft om te leven.

Enkele maanden later was Egon Schiele zelf aan de beurt. Hij overleed op 31 oktober 1918. Vlak hiervoor maakte hij het schilderij ‘de Familie’ af. We zien hemzelf en zijn vrouw Edith met hun neefje Toni. Het kijkt uit naar het vormen van een gezinnetje. Maar zover zou het niet komen. Edith overleed 3 dagen voor Egon Schiele aan de Spaanse griep, zes maanden zwanger.

Weense Secessie

Het overlijden van Klimt en Schiele zorgde ervoor dat er een einde kwam aan de Weense Secessie. Deze Oostenrijkse kunstenaarsbeweging waarin expressionisme en symbolisme samenkomen, probeerde nog jaren door te gaan maar miste de creativiteit van het tweetal. De Spaanse griep velde zo niet alleen de kunstenaars, maar de hele kunststroming.

In 1918 verloren miljoenen soldaten hun leven op het slagveld van de Eerste Wereldoorlog. Voor hen zijn talloze monumenten opgericht. Maar de miljoenen slachtoffers van de Spaanse griep moeten het zonder herdenkingen doen. Toch liet de Spaanse griep diepe wonden achter in de samenleving. In 1918 wisten wetenschappers weinig van virussen. De oorlogsomstandigheden zorgden bovendien voor snelle verspreiding en veel slachtoffers. Laten we hopen dat maatregelen tegen het COVID-19 virus dit soort taferelen voorkomen.

Blijf gezond allemaal!