Alle 17 Schilderijen van Leonardo da Vinci op een Rij

Vandaag opent in het Louvre in Parijs een tentoonstelling met schilderijen en tekeningen van Leonardo da Vinci. Na jarenlang politiek getouwtrek is de opbrengst redelijk: 9 schilderijen van Leonardo zijn dit najaar in Parijs te zien. Hoeveel schilderijen van Leonardo da Vinci zijn bewaard gebleven? En waarom is het zo moeilijk ze bij elkaar te brengen?

Het is dit jaar 500 jaar geleden dat Leonardo da Vinci overleden is. Omdat het Louvre met 5 schilderijen de grootste Leonardo-collectie ter wereld heeft, probeert het museum daarom al jaren een tentoonstelling op te zetten. In 2017 werden daarom meerdere belangrijke bruiklenen uit Italië verzekerd: de Annunciatie uit Florence, de tekening van de Vetruvian Man uit Venetië. Ze leken allemaal naar Parijs te komen, maar de opkomst van de rechts-populistische partijen in Italië gooide roet in het eten. Leonardo was Italiaan en het 500 jarig jubileum diende dus in Italië gevierd te worden, aldus de politici. Uiteindelijk werden meerdere Italiaanse bruiklenen afgezegd.

Leonardo’s Oeuvre

Leonardo da Vinci stond erom bekend dat hij werken vaak niet afmaakte. Na zijn dood liet hij daarom een bescheiden oeuvre na. Hoewel er discussie is over de toeschrijving van verschillende schilderijen zijn er 17 schilderijen waarvan de meeste kenners het er over eens zijn dat Leonardo de maker was. Daarnaast zijn er 2 schilderijen waar Leonardo mogelijk aan mee heeft gewerkt. Hieronder staan ze stuk voor stuk beschreven. Voor deze lijst zijn tekeningen buiten beschouwing gelaten.

WERKEN VAN LEONARDO DA VINCI

Annunciatie
Uffizi, Florence
1472

De Annunciatie wordt meestal gezien als het vroegste werk van Leonardo. Hij maakte het in de tijd dat hij als leerling werkte in het atelier van Andrea del Verrocchio. Al zijn er ook kunstkenners die stellen dat het schilderij gemaakt is door Domenico Ghirlandaio, die ook in Verrocchio’s atelier actief was. Het werk is tegenwoordig te zien in de Uffizi en zal niet naar Parijs komen vanwege de politieke onwil in Italië.

Ginevra de Benci stond bekend om haar schoonheid. Ze was onderdeel van de groep rijke Florentijnen die omgingen met De Medici familie. Ze werd bewierookt in gedichten. Leonardo da Vinci schilderde dit portret waarschijnlijk bij haar verloving met Luigi di Bernardo Niccolini. Hij was bevriend met Ginevra’ broer. Waarschijnlijk is het doek gemaakt tijdens zijn jaren bij Verrocchio. Toch gebruikte hij al typische Da Vinci trucjes, zoals het kleurenperspectief in de heuvels achter op het schilderij. Hij gebruikte lichtblauw om diepte te suggereren. Het schilderij is het enige werk van Da Vinci in Amerika en zal niet te zien zijn in Louvre.

Benois Madonna
Hermitage, St Petersburg
1478

De Madonna met kind met bloemen uit de Hermitage is waarschijnlijk het eerst schilderij dat Da Vinci maakte nadat hij het atelier van Verrocchio had verlaten. Het kind is een beetje uit verhouding, maar Leonardo was met name geïnteresseerd om de blik van het kind goed af te beelden. Hij trekt de handen van zijn moeder in zijn gezichtsveld. Er zijn twee tekeningen ter voorbereiding van dit schilderij bekend in de collectie van het British Museum. Toch zijn er mensen die twijfelen of dit schilderij niet door een leerling van da Vinci is gemaakt. Het schilderij is één van de negen Leonardo’s in het Louvre.

Leonardo da Vinci – Madonna met de Anjer

Madonna met de Anjer
Alte Pinakotek, München
1478-1480

De Madonna met de Anjer is eeuwenlang toegeschreven aan Andrea del Verrocchio, de leermeester van Leonardo. Toch wordt tegenwoordig gedacht dat het werk door Leonardo gemaakt is, mogelijk nog tijdens zijn tijd in het atelier van Verrocchio. De rode anjer die Maria in haar handen heeft, is een verwijzing naar de dood van Jezus aan het kruis. Leonardo da Vinci probeert zo de geboorte en de dood van Jezus in hetzelfde schilderij te vangen. Het schilderij reist helaas niet naar Parijs.

Leonardo da Vinci – Aanbidding door de Wijzen

Aanbidding door de Wijzen
Uffizi, Florence
1481

De opdracht voor de aanbidding der Wijzen kreeg Leonardo van de San Donato in Scopeto kerk in Florence. Maar zoals veel van zijn projecten maakte Da Vinci het werk nooit af. Hij vertrok naar Milaan. Het schilderij is daarom vooral een ondertekening, die tegenwoordig tentoongesteld wordt in het Uffizi. In de compositie van het schilderij is de stijl van zijn leermeester Verrocchio nog goed te zien. Maar vooral het gezicht van Maria is kenmerkend voor Da Vinci. Het werk is te kwetsbaar om te reizen en is dus niet in Parijs te zien.

Leonardo da Vinci – Madonna tussen de Rotsen

Leonardo maakte twee versies van de Madonna tussen de Rotsen en deze eerste is onderdeel van de collectie van het Louvre. Het schilderij is oorspronkelijk op een paneel geschilderd, maar later overgebracht op doek. Het schilderij was ontworpen als drieluik met twee panelen van engelen ernaast. Deze twee schilderijen werden door leerlingen gemaakt en zijn ook bewaard gebleven. Waarschijnlijk schilderde Leonardo het werk op bestelling tijdens zijn periode in Milaan. Het was bedoeld voor een kapel in de S. Francesco Grande kerk.

Leonardo da Vinci – Portret van een Muzikant

In zijn tijd in Milaan schilderde Leonardo da Vinci ook dit portret van een muzikant. De afgebeelde man was waarschijnlijk kapelmeester in de kathedraal van Milaan. In zijn hand heeft hij een partituur. Waarschijnlijk heeft Da Vinci dit werk ook niet afgemaakt en hebben latere schilders de hand gelegd aan het doek om het af te krijgen. Het schilderij hangt in het Ambrosiana Museum in Milaan en wordt ondanks de politieke onwil toch uitgeleend aan het Louvre.

De olieverfschets van Sint Hieronymus is opnieuw een voorbeeld van een onafgemaakt schilderij van Leonardo. Sommige kenners zien in het werk een verwijzing naar Leonardo’s eigen leven en de eenzaamheid die hij voelde. Het werk werd na zijn dood in vijf stukken gesneden en los verkocht. De oom van Napoleon Bonaparte verzamelde de losse delen en zorgde er in de 19e eeuw voor dat net schilderij weer is hersteld. De Vaticaanse Musea zijn in tegenstelling tot de Italianen zeer genereus geweest naar het Louvre. Het schilderij is dit najaar in Parijs te zien.

Leonardo da Vinci – Vrouw met Hermelijn (Cecilia Gallerani)

Leonardo da Vinci schilderde dit portret tijdens zijn verblijf in Milaan. De afgebeelde vrouw is waarschijnlijk Cecilia Gallerani, die destijds de maitresse was van Ludovico Sforza (hertog van Milaan). Leonardo gebruikte de hermelijn in het schilderij als symbool voor puurheid. Hij schreef: “De hermelijn eet uit matiging maar één keer per dag, en laat zich liever vangen door jagers dan toevlucht te zoeken in een vuile schuilplaats, om de zuiverheid van zijn vacht niet te bevlekken.” Het schilderij is sinds 1798 in Polen te zien en wordt daar tentoongesteld in Krakau. Het komt niet naar het Louvre.

Laatste Avondmaal
Santa Maria delle Grazie, Milaan
1490-1497

Leonardo da Vinci’s laatste avondmaal is een fresco in de Santa Maria delle Grazie. Vanwege de experimentele frescotechniek die Da Vinci gebruikte, is het werk een matige staat. Dagelijks worden daarom slechts een beperkt aantal bezoekers toegelaten in de ruimte waar de fresco hangt. De luchtvochtigheid wordt strikt in de gaten gehouden om verdere schade te voorkomen.

Het is onbekend waarom Leonardo da Vinci twee versies maakte van de Madonna tussen de Rotsen. Mogelijk kreeg hij tijdens het maken van de eerste versie interesse van een tweede koper en besloot hij er twee te maken. Dit tweede doek bevindt zich tegenwoordig in Londen en komt niet naar het Louvre. Een groot verschil tussen de twee versies is de mate van restauratie. Waar de Franse versie weinig is bewerkt, is in Londen juist gekozen om de kleuren zoveel mogelijk te herstellen. Hierdoor is de Franse versie veel donkerder dan de Engelse versie.

Leonardo da Vinci – Portret van een Vrouw

Er is veel te doen rondom de identiteit van de vrouw op dit portret van Leonardo da Vinci. Mogelijk is het Beatrice d’Este, de vrouw van Ludovico Sforza, maar het kan ook zijn maitresse Lucretia Crivelli zijn. Waarschijnlijk werd het in ieder geval gemaakt in Milaan, terwijl Leonardo daar hofschilder was. Tegenwoordig is het schilderij te zien in het Louvre.

Salvator Mundi is sinds enkele jaren het duurste schilderij ter wereld nadat het voor 450 miljoen gekocht werd door een rijke Saoedische Prins. Er wordt getwijfeld of Leonardo da Vinci daadwerkelijk de maker is. Mogelijk hebben ook leerlingen bijgedragen aan dit werk. Er zijn ook talloze kopieën van het schilderij bekend. Lange tijd werd gedacht dat het werk tentoongesteld zou worden in het Louvre Abu Dhabi, maar dit ging uiteindelijk niet door. Het werk is sinds 2 jaar niet meer gezien en daarom wordt ook niet verwacht dat het in Parijs te zien zal zijn. Al zijn de onderhandelingen nog steeds in volle gang en komt het mogelijk in de loop van de tentoonstelling alsnog naar Parijs.

Johannes de Doper wordt gezien als één van de late werken van Leonardo da Vinci. Hij werkte aan het doek tijdens zijn verblijf in Frankrijk, waar hij in dienst was van de Franse koning. Na zijn dood kwam het schilderij daarom terecht in de Franse koninklijke collectie. Het werk hangt tegenwoordig in het Louvre.

Op dit schilderij van Sint Anna te Drieën staan Jezus, Maria en Anna afgebeeld. Mogelijk werd het gemaakt in opdracht van koning Lodewijk XII van Frankrijk. Leonardo werkte nog aan een tweede versie van dit tafereel, maar hiervan is tegenwoordig alleen nog maar een levensgrote tekening bewaard gebleven (The Burlington House Cartoon). Deze tekening komt ook naar het Louvre, waar het samen met dit schilderij tentoongesteld zal worden.

Niets zo mysterieus als de lach van Mona Lisa. Er gaan talloze theorieën over wie er afgebeeld staat op dit schilderij, maar zeker is dat het één van de meest beroemde werken is ter wereld. Het schilderij is het laatste werk dat hij afrondde voor zijn dood. In de jaren erna hield hij zich meer bezig met zijn uitvindingen, dan met de schilderkunst. Tijdens de tentoonstelling in het Louvre zal de Mona Lisa gewoon op zaal blijven hangen en niet worden verplaatst naar de tentoonstellingsruimte.

La Scapigliata
Galleria Nazionale, Parma
1508

Leonardo Da Vinci staat bekend om zijn niet voltooide schilderijen en dit werk uit zijn late periode is daar een voorbeeld van. Het schilderij is niet veel meer dan een olieverftekening op hout, die nooit werd uitgewerkt. Het paneel toont een jonge vrouw, die je niet aankijkt. Het is gesuggereerd dat het werk is gemaakt voor de familie Gonzaga en dat de vrouw Maria voorstelt, maar veel is onbekend over dit schilderij. Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling in het Louvre.

WERKEN WAAR LEONARDO AAN MEEWERKTE

Andrea del Verrocchio & Leonardo da Vinci – de Doop van Jezus

Doop van Jezus
Uffizi, Florence
1470-1475

Lang hoopte het Louvre dat dit schilderij naar Parijs zou komen voor de Leonardo tentoonstelling, maar ook dit bruikleen werd afgezegd door de Italianen. Leonardo maakte dit schilderij samen met Andrea del Verrocchio in de tijd dat hij als leerling in zijn atelier werkte. De engel links op het schilderij werd door Da Vinci geschilderd. Tegenwoordig is het schilderij te zien in het Uffizi.

Er zijn bronnen waaruit blijkt dat Leonardo werkte aan een schilderij met deze compositie voor koning Lodewijk XII van Frankrijk. Toch wordt tegenwoordig getwijfeld of dit schilderij door Leonardo zelf of door leerlingen werd gemaakt. Mogelijk werkte hij samen met leerlingen aan dit schilderij. Twee versies die mogelijk uit Leonardo’s studio kwamen, zullen te zien zijn in het Louvre.