Stierf Leonardo da Vinci in de armen van de Franse koning?
Vandaag is het precies 500 jaar geleden dat Leonardo da Vinci overleed. Hij verbleef op dat moment in kasteel Clos Lucé op uitnodiging van koning Frans I, met wie hij goed bevriend was geraakt. Volgens Vasari ondersteunde de Franse koning Leonardo’s hoofd terwijl hij zijn laatste adem uitblies. Maar is dit verhaal echt waar?
Leonardo da Vinci is misschien wel de meest veelzijdige kunstenaar, uitvinder, filosoof en wetenschapper van de Renaissance. Zijn Mona Lisa groeide uit tot het beroemdste schilderij ter wereld, zijn Salvator Mundi is het duurste schilderij ter wereld en zijn tekeningen tonen zijn speelse vindingrijkheid. Daarnaast liet Leonardo talloze uitvindingen, geschriften en zelfs korte stukjes muziek na. Leonardo da Vinci was een echte alleskunner.
Leonardo’s reputatie
Vanwege zijn veelzijdigheid was Leonardo da Vinci geliefd bij opdrachtgevers. Hij werkte in Milaan, Florence, Venetië, Rome en Frankrijk voor de belangrijkste machthebbers van zijn tijd. Maar hij had ook een reputatie. Leonardo da Vinci maakte werken vaak niet af. Meer dan een kwart van zijn schilderijen bleef onvoltooid. Talloze werken kwamen niet verder dan schetsen en van alle beelden die hij wilde maken voltooide hij er geen enkele.
Mogelijk kreeg Leonardo da Vinci rond 1498 de opdracht van de Franse koning Lodewijk XII voor een schilderij van Maria met Jezus geflankeerd door Johannes de Doper en St Anna. Hij maakte een uitgebreide schets voor dit werk, dat hij kon gebruiken om de compositie over te brengen op doek. Omdat er geen prikgaten of inkepingen in de tekening zijn gevonden die bij het overtrekken zouden ontstaan, weten we vrij zeker dat hij het schilderij nooit maakte. Later maakte een leerling van Da Vinci, Bernardo Luini, wel een schilderij dat losjes gebaseerd is op Da Vinci’s ontwerp. Maar Lodewijk XII kreeg zijn schilderij nooit, opnieuw een onvoltooide opdracht.
Leonardo aan het Franse Hof
Maar de Franse koning gaf niet op. Lodewijk XII was gecharmeerd geraakt van Leonardo da Vinci nadat hij zijn Laatste Avondmaal had gezien in Milaan. Uiteindelijk kwam Leonardo da Vinci in 1507 in dienst bij de Franse koning en werkte hij aan meerdere schilderijen en uitvindingen. Lodewijk XII had op dit moment ook het Noorden van Italië in zijn bezit. Maar toen de Fransen in 1513 uit Milaan werden verdreven, bleef da Vinci achter in Italië en ging bij Paus Leo X in dienst.
Na de dood van Lodewijk XII wist zijn zoon Frans I Milaan opnieuw te heroveren. Tijdens een ontmoeting tussen Frans I en paus Leo X, zag de nieuwe Franse koning Leonardo da Vinci terug. Hij overtuigde Leonardo da Vinci in Frankrijk te komen werken en gaf hem het landhuis Clos Lucé om te wonen. Leonardo ontwierp voor koning Frans I in deze periode onder andere een mechanische leeuw die kon lopen.
Leonardo’s Dood
De laatste jaren van zijn leven raakte Leonardo goed bevriend met koning Frans I. Da Vinci’s Clos Lucé was zelfs ondergronds verbonden met het paleis van de koning. Volgens de Levens van Vasari was Frans I aanwezig bij Da Vinci’s dood. Vasari schrijft: ‘Leonardo kreeg een acute aanval, die een voorbode van de dood was; en om hem te helpen, hem een gunst te bewijzen en daarmee zijn lijden te verzachten, stond de koning op en ondersteunde het hoofd van de kunstenaar.’ Leonardo overleed op 67 jarige leeftijd in de armen van de koning.
Het verhaal over Leonardo’s dood is waarschijnlijk verzonnen, want bronnen zeggen dat koning Frans I helemaal niet in de buurt was. Maar toch kreeg de anekdote mythische proporties. De koning die zijn eer bewijst aan de grote kunstenaar Da Vinci. Meerdere kunstenaars onder wie Jean-Auguste Dominique Ingres (bovenaan dit artikel) vereeuwigden de scene in een schilderij.
Da Vinci liet drie schilderijen na in Clos Lucé: de Mona Lisa, Sint Anna met Maria en Kind en Johannes de Doper. Ondanks dat Leonardo da Vinci veel opdrachten van de Franse koning nooit voltooide, kreeg Frans I zo toch drie schilderijen in zijn bezit. Nu, 500 jaar later, zijn alle drie de schilderijen nog steeds Frans bezit. Ze hangen tegenwoordig in het Louvre.
Later dit jaar opent er in het Louvre een grote overzichtstentoonstelling van het werk van Leonardo da Vinci ter ere van de 500 jarige sterfdag van de kunstenaar. We zullen hier dit najaar uitgebreid verslag van doen en terugkijken op Da Vinci’s volledige schilder-oeuvre.
