Sinds in 2014 grote delen van Irak en Syrië in handen vielen van de terreurbeweging Islamitische Staat (IS) zijn eeuwenoude bouwwerken stelselmatig beschadigd en vernietigd. Nu deze gebieden door het Syrische en Iraakse leger worden heroverd, blijkt hoe groot de schade is. //Vensters zet de grootste verliezen op een rijtje…

IS heeft zichzelf ten doel gesteld om alle overblijfselen van pre-islamtische culturen te vernietigen, omdat IS vindt dat de overblijfselen niet-islamitische culturen en goden verheerlijken. In hun ogen is het de moslims in Syrië en Irak opgedrongen om het erfgoed te omarmen als hun eigen cultuur. Deze verafgoding van niet-islamitische cultuur is slecht en daarom zien ze vernieling van deze overblijfselen als een daad voor Allah.

Tegelijkertijd zijn de vernielingen van het culturele erfgoed een provocatie aan het Westen. De felle reacties die de daden uitlokken passen binnen de strategie van IS om zich af te zetten tegen de rest van de wereld en dwalende moslims aan zich te binden. Doordat IS dus met de vernielingen te koop loopt, kunnen we een beeld krijgen van de omvang van de verliezen.

Palmyra

In september 2015 kwamen de eerste berichten van inwoners van Palmyra dat IS de Tempel van Bel met explosieven had verwoest. Enkele dagen later volgde de bevestiging door VN satellieten. De tempel werd in het jaar 32 van de christelijke jaartelling gebouwd en was geweid aan de Mesopotamische god Bel. Het bouwwerk werd ontworpen door de Griekse architect Alexandras en behoorde tot de best bewaard gebleven oudheden in Syrië. Het werd in 1980 UNESCO werelderfgoed verklaard.

De Tempel van Bel is door de explosieven van IS vrijwel volledig vernietigd. Op dit moment staan nog slechts enkele zuilen en overblijfselen van een poort overeind. In maart 2016 werd het gebied heroverd door de Syrische regeringstroepen. Archeologen zijn sindsdien bezig te inventariseren wat er nog van de tempel over is, met als doel de tempel met overblijfselen te herbouwen. De verwoestingen in Palmyra zijn het bekendste symbool van de culturele vernietiging van IS. In Londen en New York werden eerder dit jaar daarom tijdelijke replica’s van de oude bouwwerken geplaatst.

Nineveh

De Assyrische stad Nineveh was in de 6e eeuw voor Christus de grootste stad ter wereld. De goed bewaarde ruïnes van Nineveh liggen buiten het hedendaagse Mosul en bestaan uit stadsmuren en grote poorten die toegang gaven tot de stad. Nineveh ligt vlakbij te Tigris rivier en de ommuringen beschermde onder meer het paleis van koning Sennacherib. De stad werd ruim 10 jaar geleden op de nominatie-lijst gezet om UNESCO werelderfgoed te worden.

Na eerdere verwoestingen van het oudheidkundig museum in Mosul, waar overblijfselen uit Nineveh te zien waren, werden in april van dit jaar twee stadspoorten volledig verwoest. Het zou gaan om de Adad en Mashki poorten. Ondanks dat grote delen van deze bouwwerken reconstructies waren uit de jaren 60 en 70, werden hierbij ook beeldhouwwerken van gevleugelde leeuwen (lamassu) verwoest. Op dit moment is Nineveh nog steeds in handen van IS, ondanks dat de Iraakse troepen Mosul dicht genaderd zijn.

Nimrud

In maart 2015 vernielde IS het paleis van koning Ashurnasirpal II uit de 9e eeuw voor Christus. Het was de eerste van een reeks grote vernielingen en werd vol trots gepresenteerd in een propaganda filmpje. Nimrud was één van de vier opeenvolgende hoofdsteden van het Assyrische rijk en werd gezien als een van de best bewaarde Assyrische bouwwerken. Nimrud heette voor het begin van de jaartelling nog Kalhu en wordt in de Bijbel beschreven als ‘Kalah’. Bij de ruïnes werden rond 1850 voor het eerst opgravingen verricht en sindsdien zijn steeds nieuwe delen blootgelegd en bijzondere dingen gevonden.

IS heeft meerdere pogingen gedaan om de oude gebouwen te verwoesten. Er zijn met zowel bulldozers als explosieven delen van het paleis vernield en hierdoor is het onduidelijk wat de precieze schade nu is. Nimrud ligt nog steeds in IS gebied en hierdoor is het moeilijke om een hiervan een goede inschatting te maken.

Musea in Europa

Gelukkig zijn niet alle Assyrische en pre-Romeinse overblijfselen uit Syrië en Irak verwoest door de daden van IS. Veel werken zijn door eerdere opgravingen in musea over de hele wereld terecht gekomen. Grote collecties uit Nimrud, Nineveh en Palmyra zijn hierdoor tegenwoordig te zien in onder andere het Pergamon Museum (Berlijn) en het Metropolitan Museum (New York). Maar verreweg de grootste collectie is te zien in het British Museum, waar enorme groepen reliefs en beelden te zien zijn uit zowel Palmyra, Nimrud en Nineveh.

Vaak loop je als bezoeker met plaatsvervangende schaamte door deze oudheidkundige musea. Hoe hebben Europeanen en Amerikanen zoveel beelden, gebouwen en reliefs kunnen meenemen uit het Midden-Oosten? Het voelt als diefstal van cultureel erfgoed. Maar als je ziet hoe kwetsbaar deze oudheden zijn voor groepen als IS, is het misschien maar goed dat grote delen tegenwoordig in Europa beschermd worden.

Update Januari 2017: Opnieuw grote vernielingen IS in Palmyra