Kunstgeschiedenis: de Barok
Gian Lorenzo Bernini maakte rond 1600 een beeld van Sint Laurentius, die in de 3e eeuw werd verbrand omdat hij christen was. Voor het beeld van Sint Laurentius probeerde Gian Lorenzo Bernini zich voor te stellen hoe de sterke gevoelens van pijn moeten zijn geweest. Daarom stak hij zijn hand in het vuur en keek in de spiegel naar zijn eigen gezicht. Hij gebruikte dit om het gezicht van Laurentius te kunnen maken! Het dramatische en realistische van de barokkunst….
Geschiedenis
In de 16e eeuw was Europa in de ban van vele geloofsoorlogen tussen katholieken en protestanten. De protestanten stonden een puurder geloof voor waarin de bijbel centraal stond en nauwelijks ruimte was voor kunst. De katholieke kerk kwam daarom rond 1560 bij elkaar in het Concilie van Trente om de kerk te hervormen en een antwoord te vinden op de protestanten. Ze besloten dat kunst een manier was om Bijbelse verhalen over te brengen op het volk. Maar dit moest op een duidelijke manier gebeuren met schilderijen zonder teveel pracht, praal en stilistische details.
Kenmerken
Na de Renaissance waarin kunstenaars de perfecte wereld probeerde af te beelden volgens de klassieke schoonheidsidealen en het Maniërisme waarin overdaad en overdreven composities de boventoon voeren, staat de vroege barok voor de terugkeer van het realisme. Schilders proberen de kunst dicht bij de mensen te brengen met begrijpelijke en herkenbare verhalen. De barok is een verzamelnaam voor Europese kunst uit de 17e en begin 18e eeuw, die volgens deze nieuwe principes werd gemaakt. Met meer realisme en dramatische lichteffecten probeerden ze de toeschouwer echt emotioneel te raken in plaats van alleen een ideaalbeeld voor te schotelen. Er zijn echter hele grote regionale verschillende in stijl en onderwerpskeuze.
Kunstenaars
De barok heeft zijn oorsprong in Italië, waar rond 1600 Caravaggio met grote lichteffecten meer dramatiek in zijn werk probeert te krijgen. Zijn realistische stijl wordt snel populair en vindt navolgers in heel Europa. Hij kiest ervoor om in zijn werken de meest dramatische moment van een verhaal af te beelden, in tegenstelling tot de Renaissance kunst die vaak moment kiest net voor of net na de belangrijkste gebeurtenis. De Italiaanse stroming in de barok houdt vast aan klassieke onderwerpen zoals klassieke mythen en bijbelverhalen. Ook werken van de gebroeders Caracci en Guido Reni behoren tot de belangrijkste barok-kunst uit Italië.
Dezelfde principes als uit de schilderkunst werden door Gian Lorenzo Bernini ook gebruikt in de beeldhouwkunst. Zijn David laat bijvoorbeeld het moment zien dat David de steen richting Goliath werpt. Dit meest dramatische en emotionele moment is tegenovergesteld aan de brave ideale renaissance David van Michelangelo. De beelden van Bernini zijn extreem dynamisch en zoeken de randjes op van wat er in marmer mogelijk is.
De nieuwe Italiaanse kunststijl verspreid zich al snel over heel Europa. De Spaanse hofschilder Diego Velazquez bijvoorbeeld maakt twee lange reizen naar Italië en ziet daar onder andere de werken van Caravaggio en Titiaan. Eenmaal terug in Spanje richt Velazquez zich op het realisme en gebruikt hij de lichteffecten die hij zag in Italië. Velazquez schildert nauwelijks bijbelverhalen, maar specialiseert zich in portretten en afbeeldingen van gewone mensen. Zijn beroemdste werken zijn de portretten die hij maakte van de koninklijke familie. Zijn belangrijkste navolgers in Spanje zijn Bartolome Esteban Murillo en Francisco de Zurbarán, die beide juist wel veel christelijke onderwerpen schilderen.
Geïnspireerd door de Italiaanse kunst van onder meer Veronese, Titiaan en Tintoretto, wordt de Vlaamse kunst gedomineerd door de studio van Peter Paul Rubens. Zijn werken waren groot met dramatische composities en veel overdaad aan symboliek en details. Honderden mensen moeten in zijn studio hebben gewerkt die gespecialiseerd was in mythologie en historiestukken. Één van deze leerlingen was Antoon van Dyck, die later zijn eigen studio kreeg en hofschilder werd in Engeland. De portretkunst van Van Dyck behoort tot de beste van de barok. De kunst van Rubens en Van Dyck staat iets verder af van het realisme van de vroege barok en is meer theatraal en spectaculair dan de werken van bijvoorbeeld Reni.
Nederland
In de Noordelijke Nederlanden werden de licht-donker effecten van Caravaggio verder uitgewerkt in een totaal nieuwe onderwerpskeuze en omgeving. Nederlandse kunstenaars als Jan Steen en Johannes Vermeer gingen het dagelijks leven afbeelden. Ook nieuwe genres zoals landschapskunst en zeeschilderkunst worden in Nederland voor het eerst groot, doordat niet de koning of de kerk de belangrijkste opdrachtgevers zijn. In Nederland worden de schilderijen besteld door de gewone burgerij. De bekendste Nederlandse barok-schilder is Rembrandt van Rijn die bijzondere licht-donker effecten gebruikte in zijn werk. Op het eind van zijn carrière gaat hij met een steeds lossere penseelstreek werken.
Kunstwerken
Het is vrijwel onmogelijk een top drie samen te stellen van de belangrijkste barok werken. De beelden van Bernini zijn vrijwel ongeëvenaard en zijn het beste wat beeldhouwkunst uit de barok te bieden heeft. ‘Amor Vincit Omnia’ en ‘de Ongelovige Thomas’ zijn de bekendste werken van Caravaggio. De beste werken van Rubens zijn de Maria de Medici serie uit het Louvre en bijvoorbeeld het Paris Oordeel dat te zien is in het Prado. Velazquez’ topwerken hangen allemaal in het Prado, waaronder Las Meninas en talloze portretten van de koninklijke familie. De Nachtwacht is het belangrijkste werk van de Nederlandse barok en hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam.
Musea
De barok-periode omvat bijna twee eeuwen kunst en is verspreid over heel Europa. Hierdoor zijn er talloze grote collecties met barokkunst. De topstukken van Velazquez, Murillo en bijvoorbeeld Rubens zijn te vinden in het Prado in Madrid. De Nederlandse meesters zijn het best te bekijken in het Rijksmuseum in Amsterdam, waar Rembrandt, Vermeer en Steen zijn opgehangen in de eregalerij. In Italië zijn de mooiste collecties barokkunst te vinden in Rome, waar de Vaticaanse Musea en de Galeria Borghese prachtige werken van Caravaggio hebben.
Meer lezen over de Barok?
Wat is quadratura?
Waarom liet Francis Bacon de paus van Velazquez schreeuwen?
Wat is een Van Dyke baard?
Drinken en schilderen met de Bentvueghels!
Waarom liet paus Alexander VII een schedel maken door Bernini?
Rubens en Brueghel: Twee handen op één buik
Niemand schilderde zo snel als Elisabetta Sirani
Kunst zit de familie Withoos in het bloed
Geen 500 miljoen voor Villa Aurora met plafondschilderingen van Caravaggio
Hoe Jacob Jordaens pronkte voor opdrachten
Caravaggio de Criminele Kunstschilder
Maria de Medici: Sterke koningin of simpele koppelaarster?
De Vele Veroveringen van Zeus: #MeToo van een Oppergod
Navolgers stelen de show bij Caravaggio-Bernini tentoonstelling
Hoe Michelangelo, Bernini en Mussolini het uiterlijk van de Sint Pieter bepaalden
Beter kijken naar Rembrandt en Velazquez
Rubens vs. Poussin: Rivalen na hun Dood
Door Misbruik Getekend: de Schilderijen van Artemisia Gentileschi
Caravaggisten-expo mist goede dosis Caravaggio
Hallo Jeroen, wat een mooie site! Hij zou nog beter zijn als je de beroemde vrouwelijke kunstenaars van de barok en andere tijdperken natuurlijk ook, een waardige plek zou geven! Zie b.v. Fontana, Gentilleschi etc.
Hi Claudia, bedankt voor je enthousiaste reactie! Toevallig hebben we 2019 als één van de thema’s vrouwen in de kunst. We schrijven tenminste iedere maand over een beroemde vrouwelijke kunstenaar. Zie alle artikelen hier: https://kunstvensters.com/themas/