Wist u dat Griekse marmeren beelden ooit gekleurd waren? Wie tegenwoordig door een museum loopt met Oud-Griekse kunst ziet helderwitte marmeren beelden. Maar dit is lang niet altijd zo geweest. Felle kleuren rood, blauw, groen werden gebruikt om de sculpturen te verlevendigen. Een kennismaking met Griekse beeldhouwkunst in kleur….

De 19e eeuwse schilder Lawrence Alma Tadema geeft ons een impressie van hoe het Parthenon eruit moet hebben gezien toen het gemaakt werd door Phidias. Felle kleuren rood en blauw, met doorschijnend wit marmeren stukken. In het oude Griekenland waren zelfs hele tempels gekleurd. Uit onderzoek van het British Museum is gebleken dat er sporen van gekleurde pigmenten op het Parthenon fries zitten. Het immens bouwwerk moet een kleurrijk en druk geheel zijn geweest.

Onderzoek

De Duitse onderzoeker Vinzenz Brinkmann heeft er zijn levenswerk van gemaakt om de kleuren van oude Griekse beelden te achterhalen. Met behulp van allerlei scans, UV licht en achtergebleven verfresten heeft hij met zijn team van een aantal Griekse beelden de kleur kunnen achterhalen. We kunnen ons hierdoor nu een idee vormen hoe de beelden eruit moeten hebben gezien.

De Grieken hadden niet zoveel keus qua kleuren. Ze waren afhankelijk van simpele pigmenten waarmee ze basiskleuren rood, groen, geel, zwart en blauw konden maken. Vooral blauw was erg duur. Het waren vrij ‘aardse’ kleuren die in het begin in één laag op het beeld werden aangebracht. Toen de beeldhouwkunst zich ontwikkelde en beter werd, zijn er mogelijk meerdere lagen verf op een beeld aangebracht. De onderlaag scheen dan een beetje door de bovenlaag heen, waardoor meer diepte en detail kon worden gemaakt.

Reconstructies

Op basis van het onderzoek van Brinkmann zijn er de afgelopen jaren een aantal kopiëen van Griekse beelden gemaakt. Deze gipsen beelden zijn vervolgens ingekleurd volgens de onderzoeksresultaten van Brinkmann. De beelden zien er met hedendaagse ogen vaak een beetje kitsch en overdreven fel uit. In de ogen van een Griek echter, zullen hele witte marmeren beelden er waarschijnlijk on-af hebben uitgezien. Er zijn zelfs Griekse teksten die dit bevestigen.

De felle reproducties van Brinkmann reizen al 15 jaar de wereld over waar ze in tentoonstellingen worden getoond. In 2005 zijn ze tijdelijk te zien geweest in het Allard Pierson Museum in Amsterdam, vorig jaar nog in British Museum. Het is bijzonder om te ervaren hoe je perceptie van een beeld totaal veranderd als het is ingekleurd. Het lijkt een totaal andere persoon! De ingekleurde beelden geven een totaal nieuw idee van de Griekse beeldhouwkunst.

Update (30-1-2020): Sinds de tentoonstelling GODS IN COLOUR in 2008 voor het eerst te zien was in Frankfurt, is het aantal reconstructies door het onderzoeksteam verdubbeld. Het Liebieghaus in Frankfurt presenteert in het voorjaar van 2020 daarom een uitgebreide tentoonstelling over polychromie in de beeldhouwkunst. “GODEN IN KLEUR — GOUDEN UITGAVE: Polychromie in de Oudheid” bevat meer dan 100 objecten uit internationale museumcollecties en de collecties van het Liebieghaus.

Voortschrijdend inzicht

Er wordt nog steeds veel onderzoek gedaan naar de kleur van de Griekse beelden. Prangende vragen als ‘Waren alle Griekse beelden gekleurd?’ en ‘Waren de kleuren echt zo fel als op de kopiëen?’ blijven onderdeel van de discussie. Al zijn veel wetenschappers ervan overtuigd dat de Griekse beelden bijna allemaal gekleurd moeten zijn geweest.

Door de tijd hebben de beelden hun kleur verloren of zijn slechts enkele sporen zichtbaar gebleven. Bovendien zijn we door de beelden uit de Renaissance en het Neoclassicisme gewend geraakt aan glanzende witte marmeren beelden. We hebben een ander idee van schoonheid dan de Griek zal hebben gehad. Gelukkig laten de kopiëen ons een beetje zien hoe het mogelijk is geweest!

De afbeeldingen bij deze post komen van de Stiftung Archaeologie.