de Tralies van Ai Wei Wei in Londen

Bewijsstukken zijn het. Kronkelig als een seismogram liggen duizenden stalen staven op de grond bij de tentoonstelling van Ai Weiwei in Londen. Maar bewijsstukken van wat? Zijn het de tralies van de gevangenis waar Ai Weiwei heeft vastgezeten? Zijn het de bouwstenen van zijn afgebroken atelier in Shanghai? Nee! Het is het bewijs van een Chinese ramp! De ramp waardoor Ai Weiwei vijf jaar lang zijn paspoort verloor.

Deze week opende in de Royal Academy of Arts in Londen een grote overzichtstentoonstelling van het werk van de Chinese kunstenaar en dissident Ai Weiwei. Vlak nadat Ai Weiwei in 2011 zijn beroemde zonnebloempitten maakte voor de Tate Modern in Londen, werd hij gevangen gezet door de Chinese overheid voor belastingontduiking. Na drie maanden zonder veroordeling in de gevangenis te hebben gezeten, werd Ai Weiwei weer vrij gelaten. Wel werd zijn paspoort ingenomen, zodat hij China niet kon verlaten. Deze zomer kreeg Ai Weiwei na bijna vijf jaar zijn paspoort onverwacht terug. Daardoor is de tentoonstelling in de Royal Academy, de eerste tentoonstelling in vijf jaar die Ai Weiwei zelf inrichtte.

De tentoonstelling focust met name op de werken die Ai Weiwei de afgelopen 10 jaar maakte, maar geeft een goed overzicht van zijn stijl en werk. Veel van de werken zijn gemaakt tijdens zijn ‘ballingschap’ in China. Hierdoor gaat een groot deel van de tentoonstelling over zijn eigen relatie met de Chinese overheid. Het werk van Ai Weiwei gaat over de Chinese cultuur en over de rol van de overheid. Hierdoor is het niet alleen een expositie van conceptuele kunst, maar bovenal een politiek pamflet.

De Aardbeving in Sichuan

Een hoogtepunt van de tentoonstelling is het werk “Straight” dat bestaat uit duizenden stalen staven die naast elkaar en op elkaar op de grond liggen. Ai Weiwei maakte het tussen 2008 en 2012, en stelde het eerder tentoon op de Biennale van Venetië. Het werk gaat over de zware aardbeving in de Sichuan regio waarbij in 2008 70.000 mensen hun leven verloren. Er kwamen bij deze ramp onevenredig veel kinderen om, doordat veel schoolgebouwen zijn ingestort.

Juist het hoge aantal minderjarige slachtoffers stimuleerde Ai Weiwei om zelf op onderzoek uit te gaan. Hij stuitte op een muur van verzet door de Chinese overheid. Vanwege de corruptie binnen het lokale bestuur zijn er in de Sichuan regio goedkope schoolgebouwen neergezet. Waarschijnlijk hebben veel lokale bestuurders hierdoor veel geld achterover kunnen drukken. Natuurlijk wil de Chinese overheid dit liever geheim houden. Het is niet eens openbaar hoeveel kinderen er zijn omgekomen.

Daarom ging Ai Weiwei zelf op onderzoek uit. Hij maakte een lijst van alle kinderen die zijn omgekomen bij deze ramp. Deze lijst hangt nu aan de muren van de Royal Academy of Art. Ook kocht hij in het geheim de stalen staven die uit de brokstukken van de aardbeving kwamen. Er heeft namelijk te weinig en slechte kwaliteit stalen bewapening in het beton gezeten en daardoor zijn de scholen ingestort.

In zijn atelier zijn vier jaar lang tientallen mensen met hamers bezig geweest om alle staven recht te slaan. Hiervan heeft Ai Weiwei dit werk gemaakt. “Straight” is dus een herinnering aan de Sichuan aardbeving, maar ook het bewijs van de corruptie in China. Een bewijs dat de Chinese overheid liever niet had gezien en waarschijnlijk een belangrijke reden waarom Ai Weiwei’s paspoort is ingenomen.

Cultuur en Geschiedenis

Ai Weiwei gaat bij het maken van zijn werken uit van de materialen waarmee hij werkt. Nog voordat hij precies weet wat hij gaat maken, verzamelt hij de materialen. Hij werkt vaak met stukken hout die in eeuwenoude Chinese tempels en huizen zijn gebruikt. In de afgelopen tientallen jaren is China op hoge snelheid oude gebouwen aan het afbreken om ruimte te maken voor moderne architectuur. Deze cultuurvernietiging is een terugkerend thema in het werk van Ai Weiwei.

Soms neemt Ai Weiwei zelf de plaats van de overheid in en beeld hij uit wat de Chinese overheid op veel grotere schaal doet. Zoals de fotoserie waarin Ai Weiwei een eeuwenoude Han-dynastie vaas uit zijn handen laat vallen. Maar in veel gevallen gebruikt hij het materiaal om er een nieuw voorwerp van te maken. Zoals de meubelserie waarin hij van oude houten meubels, nieuwe meubels maakt zonder nut. Zoals een tafel die met twee poten tegen de muur aan staat.

In alle werken van Ai Weiwei gaat het om het concept dat symbool staat voor het grotere geheel. Ai Weiwei raakt hierbij aan veel onderwerpen die centraal staan in de hedendaagse Chinese samenleving. Vrijheid van meningsuiting en cultuur behoud zijn de hoofdthema’s.

Royal Academy of Art

De Royal Academy of Art heeft Ai Weiwei veel vrijheid gegeven om de tentoonstelling in te richten met de werken die hij zelf graag laat zien. Hierdoor wordt de tentoonstelling gedomineerd door verhalen over kleine en grote ruzies tussen de Chinese overheid en Ai Weiwei zelf.

Zo staan in de laatste zaal zes levensgrote kijkdozen die een blik geven op de cel waar Ai Weiwei gevangen heeft gezeten. We zien Ai Weiwei eten, slapen, maar ook douchen en naar de wc gaan. In iedere scène staan er 2 bewakers pal naast hem. Ook is in iedere kijkdoos een ventilator geïnstalleerd die een monotoon zeurend geluid geeft. Ai Weiwei laat zo zien hij weinig privacy hij had en hoe het geluid van de ventilator hem gek maakte.

Meer nog dan over de problemen van het hedendaagse China, gaat de expositie te vaak om de persoonlijke vete tussen Ai Weiwei en China. En dat is jammer, want de sterke beeldtaal van Ai Weiwei raakt zo ondergesneeuwd door persoonlijk gekissebis. Ai Weiwei lijkt conceptueel gevangen binnen zijn eigen belevingswereld, die door de Chinese overheid met denkbeeldige tralies is afgeschermd. Hopelijk kan de herwonnen vrijheid Ai Weiwei ook nieuwe creatieve vrijheid geven.

Ai Weiwei
Royal Academy of Arts, Londen
t/m 13 December 2015