De Hogere Sferen van de Rothko Kapel

Vandaag is het 50 jaar geleden dat de Rothko Kapel werd geopend in Houston, Texas. In het spirituele gebouw brengen de schilderijen van Mark Rothko je tot jezelf. Zelf heeft Rothko de kapel nooit bezocht. Hij stapte een jaar voor de opening uit het leven.

Als kind leer je al vroeg: de lucht is blauw, de zon is geel en een hart is rood. Kleuren hebben een orde, een betekenis. Maar iedere keer als ik voor een schilderij van Mark Rothko sta, lijkt de betekenis heel anders. Rood is niet de kleur van de liefde, rood lijkt de eeuwigheid, als een diepte zonder einde. Het is de emotionele kracht van kleuren, die Rothko ook gebruikt in zijn kapel.

14 schilderijen

In de Rothko kapel creëerde Rothko met grote schilderijen een intense kleurervaring. Het is een achthoekig gebouw gemaakt van baksteen. Rothko schilderde 4 triptieken en 5 losse schilderijen om de muren van de kapel te vullen. De doeken lijken donkerpaars of zwart en geven ieder moment van de dag een andere kleurimpressie, dankzij het licht uit het dakraam.

Het is verleidelijk om het paars te zien als een teken van de donkere periode in Rothko’s leven. Rothko leed aan zware depressies toen hij werkte aan de schilderijen. Toch zijn de schilderijen van Rothko voor mij niet tragisch of zwaar. De donkere werken vormen een cocon, waarbij een intimiteit ontstaat die dwingt tot introspectie. Het paars van Rothko brengt je tot jezelf.

Color Field Painting

Mark Rothko had er een hekel aan om gezien te worden als een abstracte kunstenaar. Hij zei: “Als je mijn werk alleen waardeert om de kleurverhoudingen, dan mis je het punt. Ik ben alleen geïnteresseerd in het uiten van fundamentele menselijke emoties: tragedie, extase, ondergang.” Kleuren waren het middel, niet het doel.

Rothko werd geboren in Daugavpils in het huidige Letland, maar verhuisde naar de Verenigde Staten in 1913. In zijn eerste jaren als kunstschilder voelde hij zich verwant aan het surrealisme. Maar rond 1946 ging hij experimenteren met kleurvlakken op grote doeken. Hij noemde dit ‘multiformschilderijen’, waarin hij vlekken van kleur op het doek zette.

Rothko

Rond 1950 begon hij aan de abstract expressionistische schilderijen waarmee hij beroemd zou worden. Hij gebruikte verticale doeken, waarop hij 2 of 3 ‘zwevende’ kleurvlakken aanbracht. Wat opvalt is de enorme grootte van zijn doeken. Sommige zijn wel 3 meter hoog.

In de klassieke kunst worden grote schilderijen gebruikt om te pronken. Maar Rothko probeert juist het tegenovergestelde te bereiken: intimiteit. Als bezoeker kan je ‘opgaan’ in een Rothko schilderij, alsof het doek je omarmt. In het Stedelijk Museum Schiedam was het vorig jaar mogelijk om alleen oog-in-oog te staan met Grijs, Oranje op Kastanjebruin, No. 8. Juist in je ééntje zonder andere bezoekers ervaar je de intimiteit het sterkst.

Kapel

In de Rothko kapel is de ervaring nog intenser, doordat er 14 schilderijen zijn opgehangen. Je bent als bezoeker echt aan alle kanten omgeven door de kleurvlakken van Rothko. In de laatste jaren van zijn leven werkte Rothko vaker in series. Het was voor hem de ultieme manier om de ervaring van zijn kunst te versterken.

De naam ‘kapel’ heeft voor veel mensen een referentie naar de katholieke kerk. Toch is de Rothko kapel geen katholieke kapel. In het gebouw ligt de bijbel naast de koran. Alle religies zijn welkom. De spirituele ervaring staat centraal, de religie is daaraan ondergeschikt. De Rothko kapel is een plek om tot jezelf te komen. Rothko heeft dit zelf nooit meer meegemaakt. Hij kwam in 1970 om het leven door zelfdoding.