Rachel Ruysch was de eerste vrouwelijke kunstenaar binnen het schildersgilde Confrerie Pictura in Den Haag. Ze werkte als hofschilder voor keurvorst Johan Willem van de Palts in Düsseldorf. Waarom slaagde zij wel waar andere vrouwelijke kunstenaars geen kansen kregen?
Rachel Ruysch was de dochter van de beroemde Amsterdamse anatoom, botanicus en apotheker Frederik Ruysch. Ruysch was een succesvolle hoogleraar die openbare anatomische ontledingen verzorgde. Ook beschreef hij als eerste de lymfevaten. Aan huis had hij een eigen museum met bijzondere preparaten van het menselijke lichaam, zeldzame dieren en exotische planten.
Frederik Ruysch
Ruysch had een nieuwe techniek ontwikkeld, waardoor hij menselijke organen en dierenlichamen veel langer goed kon houden. Dankzij zijn contacten met de vroedvrouwen van Amsterdam, had hij een continue toevoer van babylijkjes voor zijn onderzoek. Volwassen lichamen waren veel moeilijker te krijgen en de kinderen maakte het mogelijk zijn nieuwe preparatietechnieken te testen.
Ruysch zag zichzelf als kunstenaar en begon bijzondere composities te maken. Hij liet kinderhandjes organen vasthouden en stelde ze tentoon in zijn museum. Het rariteitenkabinet van Ruysch groeide uit tot een topattractie van Amsterdam. Bezoekers kwamen van heinde en verre om de bijzondere preparaten te zien. Uiteindelijk kocht Tsaar Peter de Grote de collectie van Ruysch na een bezoek aan Amsterdam. In Sint Petersburg zijn de preparaten van Ruysch nog steeds te zien.
Vrouwelijke kunstenaar
Rachel Ruysch groeide zo op in een unieke omgeving. Het museum van haar vader was een onuitputtelijke bron van inspiratie. Niet alleen kreeg Rachel de ruimte om zichzelf te ontwikkelen. Ook zorgde de continue stroom bezoekers aan haar vader voor contacten en klanten. Maar het was hard werken! Ze combineerde een gezin van 10 kinderen met haar kunstenaarsbestaan.
Ze maakte bovendien de keuze om zich te specialiseren in bloemstillevens, een genre waarin haar vrouwelijkheid juist werd gewaardeerd. Maar we doen Rachel Ruysch tekort door alleen de gunstige omstandigheden waarin ze werkte te benadrukken. Ruysch was een begaafd kunstenaar. Ze introduceerde meerdere vernieuwingen binnen de bloemschilderkunst.
Bloemstillevens
Net als haar vader had Rachel Ruysch een enorm gevoel voor compositie. Ze plaatst vaak felle witte bloemen in het midden, gebruikt diagonalen en geeft meer lege ruimte om het boeket. Hierdoor is de dieptewerking veel beter dan bij haar voorgangers. De boeketten lijken levensecht.
Maar de boeketten van Ruysch hebben nooit werkelijk bestaan. De bloemen in haar schilderijen komen vaak uit verschillende seizoenen. Ze konden dus niet tegelijk bloeien! Ruysch combineerde bloemen op basis van eerdere schetsen of op basis van gedroogde exemplaren uit de collectie van haar vader.
Maria van Oosterwyck
In de 17e eeuw specialiseerden ook andere vrouwen zich in het schilderen van bloemstillevens. Zo werkte Maria van Oosterwyck in het atelier van Willem van Aelst. Haar schilderijen hebben vaak een religieuze ondertoon. Ze voegt symbolen toe die wijzen op de vergankelijkheid van het leven zoals vlinders en schelpen.
Van Oosterwyck was dol op de roze provenceroos, die vaak middenin haar boeketten wordt afgebeeld. In vergelijking met de werken van Ruysch zijn de licht-donker effecten vaak sterker. Bloemen in de voorgrond staan vol in het licht, de achtergrond is donker. Haar composities zijn minder gebalanceerd. Toch had ook van Oosterwyck veel succes en werden haar boeketten aangekocht door Cosimo de Medici en Keizer Leopold I van Oostenrijk.
Vrouwen kregen in de 17e eeuw vaak weinig kansen om zich te ontwikkelen in de kunst. Toch geldt dat niet alleen voor vrouwen. Ook voor jongens uit arme gezinnen was een opleiding tot kunstschilder vaak te duur. De afkomst van schilders speelde dus vaak een grote rol bij de opleiding en het vinden van een klantenkring.
Ruysch en Van Oosterwyck laten zien dat vrouwen die wel kansen kregen, werkten op hoog niveau. Op dit moment zijn de bloemstillevens van Rachel Ruysch en Maria van Oosterwyck te zien in de jubileumtentoonstelling “In Volle Bloei” van het Mauritshuis.
Meer artikelen uit de Canon van de Nederlandse Kunst:
Charley Toorop: Portret van het Leven
Johan Barthold Jongkind: Impressionisme aan de Franse kust
Jan-Baptist Xavery: Beeldhouwer aan het Hof
Meester van Elsloo: Wie was deze mysterieuze houtsnijder?
Eva Besnyö haalt de kwetsbaren uit de schaduw
Gerard van Honthorst bracht Caravaggio naar de Nederlanden
Jan Willem Pieneman: de geschiedenis van Nederland op doek
Geertgen tot Sint Jans: Schilderende broeder in Haarlem
Willem van de Velde: Specialist tussen specialisten
Judith Leyster: Pionier van de Genrekunst
Vincent van Gogh: Een leven tussen licht en donker
Jheronimus Bosch: Duivels, Engelen en andere Wonderlijke Wezens
Sir Lawrence Alma Tadema: Van Friesland naar Hollywood
Rachel van Dantzig: Beeldige dieren in brons!
Fijn dat je deze twee vrouwen eens even goed voor het voetlicht plaatst!