Vanaf de Gouden Eeuw schilderden kunstenaars taferelen bij kaarslicht. Bijbelse verhalen, scènes uit het dagelijks leven en portretten: Museum Gouda toont dit najaar de mooiste kaarslichtschilderijen. Bij kaarslicht lijkt alles mooier.
Al sinds de 19e eeuw staat Gouda bekend om de productie van kaarsen. Jaarlijks is er in december een Kaarsjesavond, waarbij het hele stadscentrum van Gouda met kaarsen wordt verlicht. Niet verwonderlijk dus, dat juist in Museum Gouda een tentoonstelling over kaarslicht te zien is.
Caravaggisten
De traditie van clair-obscure schilderijen bij kaarslicht ontstond in de 17e eeuw onder invloed van Caravaggio. In Museum Gouda zijn meerdere schilderijen te zien van de Utrechtse Caravaggist Gerard van Honthorst, die in Italië niet voor niets bekend stond als Gerardo de la Notte (Gerard van de Nacht).
Schitterend is het realisme in “de Oude Vrouw onderzoekt een Munt”. De rimpels van de oude vrouw, de schaduw van de bril om haar ogen, de knoop op haar kleding, alle details zijn zeer geloofwaardig. Toch schuwt Van Honthorst ook dramatiek niet, de overdadige lichtval in “de Bespotting van Jezus” kan natuurlijk nooit van zo’n zwakke kaars komen.
Kaarslicht afdekken
In de tentoonstelling is goed te zien hoe andere kunstenaars omgaan met de felheid van het licht. Als je een kaars laat zien, dan zal de rest van het schilderij heel donker worden. Het contrast tussen de felle kaars en de donkere achtergrond is immers heel groot. Het is net als je op een zonnige dag probeert tegen de zon in probeert te kijken. Je ziet niets vanwege het felle licht. Wat doe je dan? Je steekt je hand voor de zon om beter te kunnen zien.
Veel kunstenaars laten in hun schilderijen daarom de kaars zelf niet zien, maar verstoppen de lichtbron achter een hand of een voorwerp. In het portret van Sint Franciscus en broeder Leo van Adam de Coster (boven dit artikel) is dit effect goed te zien. Juist door de kaars af te dekken, komt de focus op de oplichtende gezichten te liggen.
Kitsch
In de 18e eeuw verdwijnt de stijl van Caravaggio, maar zijn kaarsen nog steeds een belangrijke lichtbron. Museum Gouda illustreert dit met een komische serie prenten van Sara Troost. Een vriendenavond loopt uit op een dronkemansfeestje, waarbij mannen op stoelen klimmen en aan ondeugende avontuurtjes beginnen.
De dramatiek van kaarslicht wordt in de 19e eeuw herontdekt. Het schilderij “Vismarkt bij Avond” van Petrus van Schendel is een Anton Pieck-achtig tafereel rondom een felle kaars. Alles voelt overdreven: de kaars, het maanlicht, de ouderwetse kleding. De subtiele verlichting uit de Gouden Eeuw heeft plaatsgemaakt voor extreem effectbejag: van kunst tot kitsch.
Museum Gouda
Museum Gouda laat zien hoe je een sterke thematische tentoonstelling kan neerzetten. Geen gepronk met grote namen, maar gewoon een afwisselend overzicht rondom een aansprekend thema. Hierdoor krijgen weinig geëxposeerde kunstenaars als Matthias Stom en Godfried Schalcken alle aandacht. De tentoonstelling wordt zo een ontdekkingstocht langs bekende en minder bekende kunstenaars.
Tentoonstellingen in 2021:
Pieter Brueghel de jonge (Bonnefanten, Maastricht) – Slavernij (Rijksmuseum, Amsterdam) – Marinus Boezem (Kröller-Müller, Otterlo) – Bruce Nauman (Stedelijk, Amsterdam) – Eva Jospin (Noordbrabants, Den Bosch) – de Pest (Valkhof, Nijmegen) – Maria Magdalena (Catharijneconvent, Utrecht) – Berlinde de Bruyckere (Bonnefanten, Maastricht) – Beestenboel (Kunsthal, Rotterdam) – Nolde en Kirchner (Stedelijk, Amsterdam) – Artemisia Gentileschi (Rijksmuseum Twenthe, Enschede) – Aelbert Cuyp (Dordrechts Museum) – Willem van de Velde (Scheepvaartmuseum, Amsterdam) – Jacob Jordaens (Frans Hals, Haarlem) – Portretten (Rijksmuseum, Amsterdam) – Picasso en Giacometti (Voorlinden, Wassenaar) – Kaarslicht (Museum Gouda) – Allart van Everdingen (Stedelijk, Alkmaar) – JR (Groninger Museum) – David Hockney (Bozar, Brussel) – Frida Kahlo (Drents, Assen)
