Jacques-Louis David’s meest beroemde schilderij is de kroning van Napoleon. Onder toeziend oog van de paus kroont Napoleon zichzelf tot keizer van Frankrijk. Is dit meesterwerk van het neoclassicisme een realistische afbeelding van de ceremonie? Of kijken we hier naar propaganda?
Napoleon Bonaparte was in 1799 in Frankrijk aan de macht gekomen na een militaire staatsgroep. Als legeraanvoerder had hij successen geboekt in oorlogen in Italië, Nederland en Duitsland. Hierdoor kreeg hij een belangrijke machtspositie en benoemde hij zichzelf tot eerste consul.
Toch bleef de positie van Napoleon wankel. Buitenlandse mogendheden erkenden hem niet als staatshoofd. Zelfs binnen zijn eigen land zagen veel nobelen hem als dictator, die alleen dankzij militaire steun de macht in handen had. Napoleon zocht daarom naar andere manier om zijn leiderschap te bestendigen.
Keizer
In 1804 nam het Franse parlement een wet aan dat Frankrijk voortaan geregeerd zou worden door een keizer. Napoleon zou de eerste keizer van het land worden en kreeg zo definitief erkenning als staatshoofd. De kroning zou plaatsvinden op 2 december 1804 in Notre Dame.
Napoleon maakte van het evenement een groot propaganda-spektakel. De Notre Dame werd rijk versierd, alle belangrijke personen kregen een uitnodiging en zelfs de paus was bereid gevonden om een grote rol te spelen in de ceremonie. Om het geheel vast te leggen kregen kunstenaars opdrachten voor schilderijen, prenten en boeken.
Prenten van Jean Baptiste Isabey:
10h00 Vertrek Napoleon uit Tuilerieën – 12h00 Aankomst bij de Notre Dame – 12h30 Zalving van Napoleon door Paus Pius VII – 13h00 Kroning van Napoleon en Joséphine – 13h30 Giften aan de Paus – 13h45 Geloftes van de keizer aan het volk – 16h00 Toejuichen door het volk op Champs des Mars
Kroning van Napoleon
De kroning van Napoleon is te volgen aan de hand van de prenten die Jean-Baptiste Isabey maakte van de ceremonie. De serie begint met de rit van Napoleon van zijn paleis (het Louvre) naar de Notre Dame. Hier wachtten 2000 genodigden op zijn aankomst (prent 2).
Tijdens de kroningsceremonie speelde Paus Pius VII een belangrijke rol. Hij zalfde Napoleon vlak voor de kroning (prent 3). Vervolgens kroonde Napoleon eerst zichzelf en daarna zijn vrouw, keizerin Joséphine (prent 4). Op het beroemde schilderij van Jacques-Louis David is te zien hoe Joséphine voor hem buigt vlak voordat ze kroon ontvangt. Om hen heen zitten kardinalen, generaals, familieleden en andere hooggeplaatste genodigden.
De ceremonie eindigde met giften aan de paus en eerbetonen aan de nieuwe keizer Napoleon (prent 5). Napoleon deed zijn geloften aan het volk, dat vertegenwoordigd werd door de kamervoorzitter en andere politici (prent 6). Na de ceremonie reed Napoleon naar het Champs des Mars waar het volk hem toejuichte (prent 7).
Problemen
Niet alles ging bij de kroning volgens de wens van Napoleon. Zo weigerde de paus deel te nemen aan de ceremonie, toen bleek dat Napoleon en Joséphine niet voor de kerk getrouwd waren. Vlak voor de kroning trouwde het koppel daarom nogmaals.
Ook wilde Napoleon’s moeder Laetitia Bonaparte niet naar Parijs reizen voor de kroning. Napoleon vond dit een grove belediging. Jacques-Louis David kreeg daarom de opdracht zijn moeder gewoon te schilderen alsof ze erbij was geweest. Ze zit in het doek daarom op een prominente plaats op het eerste balkon. David schilderde ook zichzelf als toeschouwer overigens, iets verder achterin tussen de genodigden op het tweede balkon.
Propaganda
We weten nog zoveel van de kroning van Napoleon dankzij de vele schilderijen en beschrijvingen, die hij van het evenement liet maken. Het doek van Jacques-Louis David is één van de meest beroemde schilderijen van het Louvre, maar het is in feite een propaganda afbeelding in opdracht van Napoleon. David kreeg duidelijke eisen waarin het werk moest voldoen.
Napoleon moest met de kroon het middelpunt zijn van het werk. De paus mocht slechts een toeschouwer zijn tussen alle anderen. Ambassadeurs en generaals moesten herkenbaar zijn. Het laat zien hoe groot de rol van opdrachtgevers begin 19e eeuw nog was. Heel anders dan nu, waarin kunstenaars veel meer creatieve vrijheid hebben.
Napoleon gaf tijdens zijn regime tientallen kunstenaars opdrachten om hemzelf of belangrijke gebeurtenissen te schilderen. In onderstaand schilderij van Jean-Auguste-Dominique Ingres is te zien hoe Napoleon zich omringde door symbolen van macht. Alle belangrijke neoclassicistische kunstenaars uit Frankrijk hebben voor Napoleon gewerkt.
Jubileum
Het is dit jaar precies 200 jaar geleden dat Napoleon overleed op Sint Helena (1821). In Parijs is daarom een grote tentoonstelling te zien over zijn leven en de belangrijkste militaire overwinningen. Schilderijen worden hier gecombineerd met voorwerpen en uitleg over de belangrijkste gebeurtenissen.
Maar voor David’s schilderij van Napoleon’s kroning moet je nog steeds naar het Louvre. Het doek is te groot en kwetsbaar om te verplaatsen. In het Louvre hangt het werk tussen andere meesterwerken van Jaques-Louis David. Zo bewonderen zelfs 200 jaar na zijn dood nog dagelijks duizenden mensen Napoleon’s machtsvertoon.
Meer wereldberoemde kunstwerken:
De Verborgen Verleidingen in de Tuin der Lusten van Jeroen Bosch
Géricault ging over lijken voor ‘het Vlot van de Medusa’
Wat is het enige schilderij met zijn eigen emoji?
Herken jij alle 100 spreekwoorden van Pieter Bruegel?
Hoe een Stier beroemder werd dan Vermeer
Commotie op de Salon: Le Déjeuner sur L’Herbe
Hoe Johannes Vermeer eeuwenlang werd vergeten!
De Grootste Schatten uit het Graf van Toetanchamon
Hoe ziet Van Gogh’s Sterrennacht er overdag uit?
Is Mona Lisa het homoseksuele vriendje van Leonardo da Vinci?
Reizen langs de Japanse Ku(n)st met de Houtsnedes van Hokusai en Hiroshige
Waarom liet Francis Bacon de paus van Velazquez schreeuwen?
Urineren in Kunst – Duchamp’s Fontein
Weer een mooi en interessant artikel met veel ondersteunende afbeeldingen. Toch een opmerking/rechtzetting:
Op het schilderij van J.L. David kroont Napoleon niet zichzelf tot keizer – hij deed dat al het moment ervoor met de lauwerkrans die ook de Romeinse keizers droegen- maar hij staat klaar om zijn vrouw te kronen
“Contre tout usage, Napoléon souhaita se couronner lui-même et couronner l’impératrice Joséphine, ce malgré le désir du pape de procéder au sacre et au couronnement. Pie VII se contenta de bénir la couronne. David représente le moment où l’empereur couronne Joséphine.” uitvoerig art. op https://histoire-image.org/fr/etudes/sacre-napoleon