Dronken mannen in een herberg, spelende kinderen en muzikanten. Aan het begin van de 17e eeuw werden speelse schilderijen van het alledaagse leven razend populair. Judith Leyster en haar man Jan Miense Molenaer waren de pioniers, die deze nieuwe kunststijl op de kaart hebben gezet!
Nu de kerk na de beeldenstorm als belangrijke opdrachtgever was verdwenen en rijke burgers de belangrijkste kunstkopers in de Nederlanden werden, was er een behoefte aan nieuwe onderwerpen. Aan het begin van de 16e eeuw ontstond daarom de genrekunst, de schilderijen van het alledaagse leven. Taferelen met ruziënde boeren, een verleidingspoging of een dronkemanstafereel, de kunst van de nieuwe burgerij was speels!
Atelier van Frans Hals
Waren het de kaartspelers van Caravaggio? Waren het de boerenlandschappen van Brueghel? Lang is gespeculeerd welke invloeden ervoor zorgden dat Nederlandse kunstenaars het alledaagse leven gingen schilderen. Waarschijnlijk is op meerdere plekken in Nederland tegelijk de genrekunst ontstaan. Maar zeker is dat Vlaamse kunstenaars als Frans en Dirck Hals en David Vinckboons een belangrijke inspiratie zijn geweest. Ze kwamen naar Nederland rond 1600 door de onrusten in Antwerpen.
In het werk van Jan Miense Molenaer is de Vlaamse invloed goed te zien. Zijn vroege schilderijen tonen personen, die letterlijk op de karakterkoppen van Pieter Brueghel gebaseerd zijn. Miense Molenaer was een leerling van Frans Hals. Zijn schilderijen zijn vaak komisch en gevuld met boerenkinkels, dronkenlappen en andere typetjes.
Ook de Vlaming Adriaen Brouwer werkte enkele jaren in Haarlem. Mogelijk is hij ook in de leer geweest met Frans Hals, want zijn schilderijen tonen grote verwantschap met het werk van Jan Miense Molenaer en Dirck Hals.
Judith Leyster
Opvallend tussen de schilderijen van de vroeg genrekunstenaars is het werk van Judith Leyster. Haar schilderijen combineren het speelse van Miense Molenaer met het realisme van de portretkunst. Waar Miense Molenaer en Brouwer vaak simplistische figuurtjes tekenenen zijn de personages in het werk van Judith Leyster mensen van vlees en bloed.
De werken van Judith Leyster zijn in stijl gelijk aan Frans Hals. Vaak is daarom verondersteld dat Leyster een leerling van hem geweest moet zijn. Zeker omdat bronnen vermelden dat ene Judith getuige was bij de doop van zijn dochter. Toch zijn er ook aanwijzingen dat Leyster in de leer is geweest bij Pieter de Grebber.
Judith Leyster – Musicerend gezelschap, Twee kinderen met kat en aal, Twee kinderen met kat, Vrolijke drinker, de Serenade
Talent
Maar wie ook de leermeester van Leyster is geweest, zeker is dat ze werken schilderde van hoge kwaliteit. In 1633 werd ze als enige vrouw lid van het Haarlemse Sint Lucasgilde voor kunstenaars. De Serenade (rechtsonder in bovenstaande collage, afkomstig uit het Rijksmuseum) en andere schilderijen van Leyster werden lange tijd voor werken van Frans Hals aangezien.
In 1636 trouwde Leyster met Jan Miense Molenaer. Naar haar huwelijk zijn er nauwelijks meer schilderijen van haar hand bekend. Omdat er in de inboedel na de dood van Jan Miense Molenaer schilderijen van ‘juffr. Molenaer’ zijn beschreven, wordt algemeen aangenomen dat Leyster na haar huwelijk niet gestopt is met schilderen. Mogelijk signeerde ze sindsdien met Molenaer, of werkte ze mee aan de doeken van haar man.
De afgelopen jaren staat het werk van Judith Leyster opnieuw groot in de belangstelling. In 2009 was er een tentoonstelling van haar werk in het Frans Hals Museum en de Seranade hangt tegenwoordig in de eregalerij van het Rijksmuseum. Schilderijen van Leyster, Ruysch en andere vrouwelijke kunstenaars wordt zelfs gebruikt op fotobehang.
Leyster was een pionier in de genrekunst, waar Nederland zo beroemd om is geworden. Haar schilderijen en het werk van Jan Miense Molenaer, Adriaen van Ostade en Adriaen Brouwer, waren inspiratie voor latere kunstenaars als Jan Steen, Johannes Vermeer en Pieter de Hooch.
Meer artikelen uit de Canon van de Nederlandse Kunst:
Carel Willink: Donkere luchten in een droomwereld
Henriëtta van Pee: Geliefden voor in de broekzak
Godenpijler van Nijmegen: Sporen van de Romeinen in Nederland
Modjesko en het nachtleven in het werk van Kees van Dongen
George Hendrik Breitner: De Moderne Stad in Beeld
Rineke Dijkstra: Vangt het vervliegen van de jeugd
Mannetje van Willemstad: Het oudste kunstwerk van Nederland
Jheronimus Bosch: Duivels, Engelen en andere Wonderlijke Wezens
Rembrandt van Rijn: Een leven lang experimenteren
Marinus Boezem: Spelen met de natuur
Lucas van Leyden: Meester van de Prentkunst in de Renaissance
Jan Schoonhoven: Rust, reinheid en regelmaat
Willem de Kooning ging sneller schilderen toen hij stopte met drinken
Barend Cornelis Koekkoek: Romantiek in de Polder
