Christian Boltanski ving in zijn werken het verleden. Hij gaf overleden mensen een permanente plaats in onze herinnering met onheilspellende installaties. Nu is de tijd gekomen om Christian Boltanski te herdenken. Hij overleed gister in Parijs aan de gevolgen van kanker.
Een jaar geleden organiseerde het Centre Pompidou een groot retrospectief van het werk van Christian Boltanski. De donkere zalen waren gevuld met zwart-wit foto’s, flakkerende lichtjes en tinnen kistjes. In de werken van Boltanski was de dood nooit ver weg. Zijn werken eerden de gewone man, die het verdient om herinnerd te worden.
In “Réserve de Suisses morts” bijvoorbeeld stapelde Boltanski tinnen archiefkistjes op elkaar als wolkenkrabbers. Op elke kistje hing een foto van een man of vrouw, uitgeknipt uit overlijdensadvertenties van Zwitserse kranten. Boltanski bracht het leven van een persoon hiermee terug tot een archiefstuk, maar creëerde tegelijk een soort monument. Hij zei hier zelf over: ‘Er is niets normaler dan een Zwitser… dat maakt deze overleden mensen nog angstaanjagender. Zij zijn wij.’
Oorlog
Christian Boltanski werd op 6 september 1944 geboren als zoon van een joodse Oekraïnse vader en een katholieke Franse moeder. Hoewel hij zelf dus de oorlog niet bewust heeft meegemaakt, groeide hij op tussen de verhalen van de holocaust. Tijdens de Duitse bezetting van Frankrijk verborg Boltanski’s moeder zijn vader onder de vloer van hun appartement en deed alsof ze waren gescheiden.
Hoewel veel van het werk van Boltanski over gewone burgers gaat, voelt de Tweede Wereldoorlog nooit ver weg. Bij het zien van de zwart-wit foto’s verlicht door peertjes gaan je gedachten al snel naar de foto’s van miljoenen joden die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Boltanski’s werk is daarom moeilijk los te zien van de Joodse achtergrond van zijn familie en de impact van de holocaust.
Monumenta
In 2010 bezocht ik de Monumenta tentoonstelling van Boltanski in het Grand Palais. In het ijskoude gebouw stonden stapels kleren uitgespreid over de vloer. De indrukwekkende installatie verwees naar de kledingstapels die te zien zijn in vernietigingskampen als Auschwitz. Boltanski had grote machines geïnstalleerd die de kleren met grijparmen verplaatsten, als confrontatie met de industriële wijze waarop miljoenen mensen tijdens de oorlog zijn gedood.
Christian Boltanski zag zichzelf niet graag als een oorlogskunstenaar. Zijn werk ging over algemenere thema’s: dood, eenzaamheid, herinnering. Zo zou je het werk in het Grand Palais ook in de context van de actualiteit kunnen zien. Misschien verwijst de begraafplaats van kleding bijvoorbeeld naar de vluchtelingen kampen? Deze dubbele lagen en betekenissen zijn kenmerkend voor de werken van Boltanski.
Fotografie
Hoewel Boltanski de laatste jaren vooral bekend is vanwege zijn installaties, begon hij zijn carrière als kunstschilder. Maar al op zijn 23e liet hij de kwast achter zich en richtte hij zich op fotografie. In het fotoboek ’10 portretten van Christian Boltanski 1946-1964′ toont hij foto’s van tien verschillende jongens van verschillende leeftijden, genomen op één middag in een park. Hij falsificeert zijn eigen verleden door bij elke foto een specifieke leeftijd en datum te zetten.
Boltanski speelt zo met de waarheid van herinneringen. Want hoe goed weet je eigenlijk de details van je jeugd nog? En maakt het uit dat op de foto’s andere jongetjes staan als hij wel het gevoel van zijn jeugd weet te vangen. Met de fotoserie volgt hij immers wel het proces van opgroeien.
Ook in zijn latere installaties bleef fotografie altijd een belangrijke rol spelen. Hij gebruikt bestaande objecten en foto’s om een nieuw beeld te creëeren. Vervolgens laat hij iedereen vrij om hier zijn eigen betekenis aan te geven.
Christian Boltanski was al enige tijd ziek, al heeft hier nooit in de openbaarheid over gesproken. Gisteren overleed hij op 76-jarige leeftijd. In Nederland zijn meerdere van zijn installaties te zien in Museum de Pont. Op dit moment zijn daar twee werken van Boltanski te zien: ‘Les Morts pour rire’ (1974) en ‘Diese Kinder suchen ihre Eltern’ (1993).
Christian Boltanski
1944-2021
Hedendaagse Kunstenaars
Marina Abramovic – El Anatsui – Georg Baselitz – Christian Boltanski – Mark Bradford – Hans Broek – Judy Chicago – Christo – Tacita Dean – Rineke Dijkstra – Olafur Eliasson – Shepard Fairey – Guerilla Girls – Antony Gormley – Philip Guston – Zhang Huan – On Kawara – Natasja Kensmil – William Kentridge – Anselm Kiefer – Edward Kienholz – Jeff Koons – Yayoi Kusama – Kerry James Marshall – Yasuma Morimura – Otobong Nkanga – Chris Ofili – Claes Oldenburg – Trevor Paglen – Marcel Pinas – Neo Rauch – Robert Rauschenberg – Gerhard Richter – Jenny Saville – Richard Serra – Yinka Shonibare – Elias Sime – Robert Smithson – Luc Tuymans – Bill Viola – Kara Walker – Isabella Werkhoven – Kehinde Wiley – Yin Xiuzhen
