Daedalus en Icarus maakten van was en veren vleugels om te kunnen vliegen. Maar Icarus kwam te dicht bij de zon, waardoor de was smolt en hij neerstortte. Zijn vader Daedalus had hem gewaarschuwd: ‘Ga niet te hoog!’ Wat kunnen we leren van dit tijdloze verhaal?
In deze tijd van versoepelingen van de coronamaatregelen is vaak de vraag: welk risico durven we te nemen? Experts uit de wetenschap en de zorg waarschuwen voor doemscenario’s als de besmettingen oplopen, maar de druk uit de samenleving voor versoepelingen is enorm. Het verhaal van Daedalus en Icarus biedt een tijdloos perspectief op waarschuwingen en het nemen van risico’s.
Het verhaal van Daedalus en Icarus is sinds de Renaissance veelvuldig afgebeeld door kunstenaars. Iedere generatie kunstenaars vindt een nieuw aspect in het verhaal van Daedalus en Icarus. Grofweg zijn de werken onder te verdelen in drie groepen: 1) het begin van de onderneming waarbij Daedalus en Icarus zicht voorbereiden op de vlucht, 2) de daadwerkelijke val van Icarus in de lucht, 3) het dode lichaam van Icarus op de grond.
De waarschuwing van Daedalus
In de eerste groep schilderijen zien we Daedalus en Icarus samen voor het vertrek. Verschillende barokschilders hebben met gebaren de belangrijkste punten uit het verhaal benadrukt. Antoon van Dyck toont de waarschuwing van Daedalus door zijn opgestoken hand. Pieter Thijs laat juist Icarus zijn vinger omhoog wijzen, om aan te geven dat hij richting de zon wil vliegen.
Maar wat het meest opvalt in deze schilderijen is de vaderlijke zorg van Daedalus. De intimiteit van een zorgzame vader die kijkt of de vleugel wel goed vastzit in het schilderij van Andrea Sacchi. Of het voorzichtig begeleiden van de eerste vlucht in het werk van Paul Landon. De kunstenaars benadrukken de liefde van Daedalus voor zijn zoon. Ook in deze coronatijd een mooi besef: Waarschuwen doe je uit zorg, om mensen voor kwaad te behoeden. In het verhitte debat worden goede bedoelingen weleens vergeten.
De Val
Peter Paul Rubens maakte rond 1636 een olieverfschets voor een schilderij over de val van Icarus. De schets werd uitgewerkt tot een volwaardig schilderij door Jacob Peter Gowy. Rubens benadrukt de dramatiek van het moment met wijdse gebaren. Het gespartel in de lucht kan niet voorkomen dat Icarus valt. Maar de mensen op het strand lijken er geen oog voor te hebben.
Zo is het ook in het schilderij van Bruegel. Op het eerste gezicht lijkt het een landschap met een ploegende boer. Pas als je verder kijkt, zie je twee spattende benen in het water. Hier is Icarus neergekomen na zijn val. Maar zelfs de visser in de buurt lijkt niet om te kijken naar het drama. Hebben de toeschouwers het gewoon niet door? of hebben we te weinig oog voor het leed van elkaar?
Dood van Icarus
Veel moderne kunstenaars kiezen juist het slotstuk van het verhaal. Het lichaam van Icarus ligt na zijn val op de grond. Het is een dramatisch beeld met veel aspecten: verdriet, lijden, maar ook een beeld van de kwetsbaarheid van de mens. We denken de wereld altijd naar onze hand te kunnen zetten, maar is dat wel zo?
Het dode lichaam van Icarus is door kunstenaars in verschillende technieken uitgevoerd. Matisse knipte de vormen in felgekleurde papieren, Chris Burden maakte een performance van een naakte man met brandende vleugels. Icarus wordt nu geïsoleerd weergegeven, zonder verdere context of omgeving. In rouw sta je alleen.
De vele aspecten uit het verhaal van Daedalus en Icarus zijn in deze crisistijd weer actueel: risico nemen, oog hebben voor elkaar, omgaan met rouw en de kwetsbaarheid van de mens. Het zijn universele thema’s waar mensen zich zelfs na 2000 jaar nog aan kunnen relateren. Griekse mythes als Daedalus en Icarus blijven daarom kunstenaars inspireren.
Mythologie in de Kunst
Daedalus en Icarus – Danaë – Ganymedes – Hermafroditus – Medusa – Philemon & Baucis – Prometheus
Mooi verhaal, Jeroen de Baai!
We kunnen je overpeinzingen maar beter ter harte nemen….