On-Nederlandse Pracht en Praal in de Oranjezaal

Vandaag op Koningsdag gaan we op bezoek bij koning Willem-Alexander! In zijn woonpaleis Huis ten Bosch is de belangrijkste schilderijenserie over de familie Oranje-Nassau te zien. De oranjezaal is van plint tot dak gevuld met pronkerige schilderijen over het leven van stadhouder Frederik Hendrik.

Huis ten Bosch werd gebouwd in opdracht van stadhouder Frederik Hendrik van Oranje Nassau als zomerverblijf voor zijn vrouw Amalia van Solms. De beroemde architect Pieter Post werd ingehuurd voor het ontwerp: een Grieks kruis in classicistische stijl zonder gangen. Pas in de 18e eeuw werd het gebouw uitgebreid met zijvleugels.

Kamers uit het Huis ten Bosch – Foto’s: RKD

Frederik Hendrik

Onder de centrale koepel van het gebouw bevindt zich de mooiste zaal van het paleis: de Oranjezaal. Na het overlijden van Frederik Hendrik in 1647 besloot Amalia de zaal in te richten als herdenkingszaal voor haar man. Architect en schilder Jacob van Campen verzorgde de inrichting van de zaal.

Jacob selecteerde acht Hollandse en vier ‘Brabantse’ (lees: Vlaamse) kunstschilders om 39 schilderijen op groot formaat te maken. Uiteindelijk leverden naast van Campen zelf, Pieter de Grebber, Salomon de Braij, Caesar van Everdingen, Pieter Soutman, Gerard van Honthorst, Jan Lievens, Christiaen van Couwenberg en de Vlamingen Theodoor van Thulden, Thomas Bosschaert, Gonzales Coques en Jacob Jordaens een bijdrage aan de versiering van de zaal.

Opdracht

De schilders kregen van Jacob van Campen gedetailleerde opdrachten waarin de grootte, de stijl en de onderwerpen van de schilderijen was vastgelegd. Dankzij een bewaard gebleven document aan Jordaens weten we dat Van Campen zelfs eisen had over de lichtval. In Jordaens’ Allegorie op de Tijd moet het licht van links binnenkomen, zodat dit overeenkomt met de ramen in de Oranjezaal.

Jordaens kreeg ook de opdracht voor het grootste schilderij in de zaal ‘de Triomf van Frederik Hendrik‘ dat ruim 7 bij 7 meter meet (detail boven dit artikel). Het doek toont Frederik Hendrik als een god, omgeven door historische en mythologische figuren. Zo wordt zijn vierspan begeleid door Minerva (links) en Mercurius (rechts). Ook zijn standbeelden van zijn voorgangers Willem van Oranje en Maurits te zien. Het standbeeld dat hem kroont, verbeeldt de overwinning.

Frederik Hendrik

In het behalen van de ‘overwinning’ voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden had stadhouder Frederik Hendrik een belangrijke rol gespeeld. Frederik Hendrik leidde de republiek in de laatste fase van de 80 jarige oorlog. Onder zijn leiding werden Den Bosch, Groenlo, Maastricht, Breda en Hulst succesvol belegerd. Toen Frederik Hendrik in 1647 overleed waren de onderhandelingen voor de Vrede van Münster in volle gang.

Maar in de Oranjezaal ligt de nadruk vooral op Frederik Hendrik’s persoonlijke leven. Caesar van Everdingen schilderde zijn geboorte, Theodoor van Thulden zijn opvoeding en Gerard van Honthorst zijn huwelijk. In de onderste rij schilderijen van de zaal is een grote triomfstoet te zien als symbool voor de welvaart die Frederik Hendrik had gebracht.

Caesar van Everdingen – de Geboorte van Frederik Hendrik

Paleis

De pronkerige Oranjezaal voelt bijna on-Nederlands aan en doet denken aan de schilderijenserie die Rubens maakte voor Maria de Medici. Stadhouders waren in principe ‘ambtenaren’ in dienst van de republiek. De persoonlijke verheerlijking van de stadhouder past niet goed bij deze functie. Latere stadhouders, die toch ook rijk en succesvol waren, hebben daarom nooit zulke schilderijen series vol pracht en praal laten maken.

Huis ten Bosch is het woonhuis van Koning Willem Alexander en daarom is de Oranjezaal helaas niet voor publiek te bezoeken. Na de recente restauratie heeft de koninklijke familie Google toestemming gegeven om opnamen te maken van de ruimte. Hierdoor is de Oranjezaal wel digitaal te bekijken!