Waarom ervaren mensen twee zoenende mannen op straat anders dan een zoenende man en vrouw? Al tientallen jaren onderzoeken kunstenaars homoseksualiteit in hun werk. Een nieuw boek van Waanders en de kunst geeft een overzicht van mannelijke homoseksualiteit, gendervariaties en queer expressies in de beeldende kunst. Bestaat er zoiets als homoseksuele kunst?

In 1969 braken in New York de Stonewall-rellen uit. Homoseksuelen waren de discriminatie zat en kwamen in opstand voor hun rechten. Wereldwijd kreeg de LHBTIQ+ gemeenschap zo een stem en jaarlijks worden sindsdien Gay Pride evenementen georganiseerd. Samenstellers Anton Anthonissen en Evert van Straaten hebben 1969 daarom als startpunt genomen van hun boek over Queer Art.

Strijd
Kunst is een weerspiegeling van de strijd van de LHBTIQ+ gemeenschap voor erkenning en gelijke rechten. In de jaren 60 en 70 gebeurt dit vooral door zichtbaar te maken dat homoseksualiteit bestaat. Waar homoseksuelen de straat ook gingen tijdens gay parades, schilderden Gilbert en George talloze zelfportretten als koppel. Gilbert kan niet zonder George en andersom. Toch wordt het in hun werk nergens seksueel. Dit is anders bij de expliciete schilderijen Francis Bacon waarin twee mannen seks hebben.

Maar in het boek Queer!? is ook veel aandacht voor kunstenaars die bij het grote publiek minder bekend zijn. Adomas Danusevicius schilderde onder de titel ‘Camflouge Masculinity’ vier soldaten die met ontblote bovenlijven in camouflage kleren staan. Is homoseksualiteit binnen zo’n mannelijke cultuur geaccepteerd? Of ‘camoufleren’ homoseksuele mannen zich in zo’n omgeving ook?

Erotiek
Een tweede dominante expressievorm binnen de homoseksuele kunst is het afbeelden van erotiek. Naakte mannenlichamen, prominente geslachtsdelen en intieme afbeeldingen. In de traditie van Robert Mapplethorpe zoeken kunstenaars manieren om de schoonheid van het mannelijk lichaam te vieren, zoals de Grieken al manier zochten om een ideaalbeeld te tonen. Andere kunstenaars zoeken de grenzen op tussen kunst en pornografie om te shockeren.

Sommige kunstenaars gebruiken het naakt om diversiteit te tonen. Of verwijzen naar de kunstgeschiedenis, waarin naakte vrouwen al honderden jaren een geliefd thema zijn. Zo maakte Yasumasa Morimura een mannelijke versie van Manet’s Olympia. Waarom is een mannenlichaam meer taboe dan een naakte vrouw?

Queer!?
Nu de LHBTQI+ gemeenschap tientallen jaren gestreden heeft voor erkenning, is homoseksualiteit in veel Westerse landen geaccepteerd. Toch is ook homoseksualiteit een term die niet bij de gender en seksualiteitsbeleving van iedereen past. De laatste jaren is daarom de term ‘Queer’ in opkomst.

Queer verzet zich tegen het binaire denken van homo of hetero en stelt dat seksualiteit veranderlijk kan zijn. Deze seksualiteitsbeleving wijst het homohuwelijk bijvoorbeeld af, omdat dit teveel uitgaat van de heteroseksuele standaard. Het homohuwelijk is nog steeds niet inclusief genoeg voor mensen met een meer fluïde geslachtsbeleving. In de beeldende kunst krijgt gender daarom veel aandacht de afgelopen 10 jaar (zie o.a. dit recente artikel).

Queer!?
Queer!? – Beeldende Kunst in Europa is een nieuw standaardwerk over homoseksualiteit in de beeldende kunst. Het boek leest als een geschiedenis van de LHBTIQ+ gemeenschap, waarin discriminatie, AIDS en strijd belangrijke thema’s zijn. Soms is het jammer dat boek zich alleen richt op mannelijke homoseksualiteit, omdat er over vrouwelijke homoseksualiteit minstens net zulke interessante verhalen te vertellen zijn. Maar de brede keus van kunstenaars maakt het tot een interessant boekwerk.

Tegelijkertijd biedt het boek een overzicht van de ontwikkeling van de beeldend kunst, waarin ieder decennium andere dominante stromingen kent. Daarbij valt op dat de ‘Queer Art’ niet zo anders is, dan andere kunstwerken uit dezelfde tijd. Een performance uit de jaren 70 met een naakte man, is niet anders dan een performance van bijvoorbeeld Marina Abramovic. Ook de opkomst van de schilderkunst in de jaren 80 en de realistische fotografie in de jaren 90 is zeker niet specifiek voor kunst over homoseksualiteit.

Queer Art!? is daarom vooral een thematische verzameling van kunst over homoseksualiteit, dan een unieke kunstvorm. Maar is dat niet ook zo voor homoseksualiteit in het algemeen? Liefde blijft liefde.

Queer!?
Beeldende kunst in Europa / Visual arts in Europe 1969-2019
Anton Anthonissen en Evert van Straaten
Waanders en de Kunst
ISBN 9789462622043
€ 35,00