Marc Chagall moest als Russisch-Joodse kunstenaar vluchten voor het regime van de tsaar en het nazisme van de Tweede Wereldoorlog. Toch is het juist zijn Joodse achtergrond die zijn schilderijen domineert. In 1959 doet hij iets terug voor het Joodse volk door 12 glas-in-lood ramen te ontwerpen voor een synagoge in Jeruzalem.
Marc Chagall is 72 jaar als hij door de Hadassah Universiteit in Jeruzalem gevraagd wordt om 12 ramen te ontwerpen voor de nieuwe Synagoge. Na enige aarzeling accepteert hij de opdracht. Marc Chagall komt uit een Joods gezin uit Rusland en heeft zijn hele leven onderdrukking gekend. De tsaar verbood Joodse burgers te reizen en liet hen wonen aan de rand van zijn rijk. Later moest hij vluchten naar New York voor het nazi-bewind.
Joodse roots
Chagall’s Joodse achtergrond heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in zijn schilderijen. In zijn werk schilderde hij synagoges, Joodse begraafplaatsen en verwijzingen naar de Bijbel. Chagall gebruikte hiervoor een eigen kleurrijke stijl, waarin hij elementen uit het kubisme, expressionisme en surrealisme combineert. Ondanks het antisemitisme waarmee hij te maken kreeg, bleef Chagall Joodse verwijzingen in zijn schilderijen plaatsen.
Op latere leeftijd experimenteerde Chagall met nieuwe technieken waaronder het maken van glas-in-lood ramen. De opdracht voor de Hadassah synagoge bracht Chagall terug naar zijn Joodse wortels. Het gaf hem een emotionele verbondenheid met het project. Hij legde al zijn andere werk neer en besloot geen betaling te vragen voor de klus. De ramen waren zijn geschenk aan het land van het Joodse volk.
Twaalf Stammen van Israel
De architect van de Hadassah synagoge heeft in zijn ontwerp rekening gehouden met twaalf glas-in-lood-ramen. Het Hadassah-comité stelt daarom voor om de twaalf ‘stammen’ van Israël weer te geven, zodat het gehele volk van Israël in de synagoge wordt verenigd. De Twaalf Stammen zijn een verwijzing naar de Bijbel (Genesis 29-35, Joshua 13-22), waarin beschreven wordt dat Jakob 12 zonen krijgt. Iedere zoon wordt stamvader van een Israëlitisch volk.
Jakob was dankzij een list de eerste erfgenaam van zijn vader Isaak geworden. Zijn broer Esau had als eerstgeborene de belangrijkste rechten. Isaak was blind geworden van ouderdom. Hij zegende Jakob, toen hij dacht Esau voor zich te hebben. Jakob droeg handschoenen van geitenvacht, om de behaarde handen van Esau te imiteren.
Maar Jakob werd zelf ook bedrogen, toen hij verliefd werd op de Rachel. Haar vader Laban liet Jakob zeven jaar voor hem werken en gaf hem toen zijn dochter’s hand. Maar tijdens de bruiloft verwisselde hij Rachel voor zijn oudere dochter Lea. Jakob was woedend en nam Rachel uiteindelijk als tweede vrouw. Hij kreeg twaalf zonen met Lea, Rachel en hun slaven Bilha en Zilpa. Deze twaalf zonen verspreiden zich over Israel en werden zo ieder stamhoofd.
Ramen
Voor ieder van de zonen van Jakob maakte Marc Chagall een eigen raam. Chagall werd gevraagd om zich aan de orthodox-Joodse regels te houden en daarom mocht hij geen mensen of God afbeelden. Chagall speelde een beetje met deze regels door wel symbolen voor God en bijvoorbeelden handen weer te geven. Ook gebruikte hij veel dieren om menselijke eigenschappen weer te geven.
Zo bevat het raam van Levi een geit voor doorzettingsvermogen (Levi was de enige stam zonder land). Het raam van Juda heeft een kroon, omdat het jodendom naar de stam werd vernoemd. In het raam van Naftali lijkt een vogel met een hert te praten, als symbool voor communicatie tussen verschillende groepen mensen. Gad wordt afgebeeld als vogel met een schild, omdat hij bekend stond als een vechtersbaas.
Wereldfaam
Chagall koos er in zijn ontwerp van de ramen voor om ieder raam een duidelijke basiskleur mee te geven. Iedere kleur heeft voor Chagall een symbolische betekenis. Rood voor liefde of koninkrijk, blauw voor hemel of zee, geel voor oogst of de zon, groen voor leven en vruchtbaarheid.
Op verzoek van André Malraux, de Franse minister van Cultuur, exposeerde Chagall de ramen in Parijs, voordat ze naar Jeruzalem afreisden. Uiteindelijk werd ook nog een expositie in New York gepland. De bezoekersaantallen van de exposities in Parijs en New York braken records. Er verscheen ook een boek met alle ontwerpen voor ieder raam. De twaalf ramen in de Hadassah synagoge groeien dankzij alle aandacht uit tot Marc Chagall’s meest populaire werken. Een geslaagd cadeau dus voor het Joodse volk!
Meer kunstwerken gemaakt in serie:
George Catlin schilderde indianen in het Wilde Westen
Ongemak en geweld bij American People van Faith Ringgold
Paula Rego doorbrak het taboe rondom abortus
de Kringloop van het Leven met Edvard Munch
Hoe Kandinsky abstract leerde schilderen in 10 composities
Maria de Medici: Sterke koningin of simpele koppelaarster?
Modern Parijs door de Ogen van Camille Pissarro
William Hogarth parodieert een mislukt huwelijk
De sporen van kolonialisme in de portretten van Albert Eckhout
Fra Angelico schilderde voor God
Goya’s zwarte schilderijen die niemand ooit mocht zien
Titiaan’s schilderijen voor de erotische collectie van de Spaanse koning
de Pure Vrouwen van Willem de Kooning
Hallo Jeroen, ik heb zojuist je stuk over Marc Chagall gelezen, opgestuurd gekregen door een familielid in Australië. Mooi en informatief. Heb je nog meer over hem of andere (boeken)tips.
Beste Marie Louise, Dank voor je enthousiaste reactie! Als je meer over Chagall wil weten, kan je erg aanraden om de recente tv-serie van Jeroen Krabbé terug te kijken:
https://www.avrotros.nl/krabbe-zoekt/uitzendingen/detail/item/krabbe-zoekt-chagall-17-03-2020/