Ziek en weer beter in 14 schilderijen

Het aantal patiënten met coronavirus neem rap toe in Nederland. Corona beheerst daarom het nieuws en heeft steeds meer invloed op ons dagelijks leven. Ziekte is van alle tijden. Kunstenaars hebben daarom talloze schilderijen gemaakt over ziekenhuizen, dokters en zieken. In 14 schilderijen geven we een kunst-overzicht van ziek zijn en weer beter worden.

Bij verdenking op coronavirus moesten mensen aan het begin van de coronacrisis 14 dagen in quarantaine. Daarom in dit artikel één schilderij voor iedere quarantaine-dag. Aan de hand van het ziekteverloop van een fictieve patiënt kijken we naar schilderijen uit alle periodes van de kunstgeschiedenis. Per dag koppelen we een schilderij aan de situatie van de corona-patiënt*.

Dag 1. Een beetje ziekjes

Onze fictieve coronapatiënt voelt zich een beetje ziek en kruipt thuis onder de dekens.
In dit schilderij zien we Claude Monet die ziek in bed ligt. Het is gemaakt door zijn goede vriend Frederic Bazille. Monet had zich verwond aan zijn been en hield rust in Hotel de Gouden Leeuw. Bazille steekt de draak met de situatie en spreekt van een ‘geïmproviseerd veldhospitaal’. Het is daarom misschien wel mee een schilderij over vriendschap dan over ziekte.

Dag 2. Op bezoek bij de Dokter

De dokter kijkt hoe het met de patiënt gaat en voert onderzoek uit.
Dit schilderij werd gemaakt door een kunstschilder uit Duitsland, die tegenwoordig niet meer zo bekend is: Hugo von Habermann. Von Habermann schilderde dit in zijn vroege periode, toen hij nog realistisch werkte. We zien een dokter die een kind onderzoekt, maar de aandacht van het schilderij gaat vooral naar de bezorgde moeder. Schitterend zijn ook de vele details in deze 19e eeuwse dokterspraktijk. Kunt u zich voorstellen dat er een dierenhuid op de grond ligt bij uw volgende doktersbezoek?

Dag 3. De Diagnose

Uit de tests blijkt dat onze patiënt is besmet met het coronavirus.
Op deze fresco uit Italië zien we de Griekse en Romeinse vaders van de geneeskunde: Hippocrates en Galenus. Hippocrates was de eerste Westerse arts die probeerde op basis van symptomen een diagnose te stellen. Hippocrates dacht dat het lichaam was opgebouwd uit 4 sappen: slijm, bloed, gele gal en zwarte gal. Galenus koppelde hieraan vier eigenschappen: koud, warm, vochtig en droog. De Westerse geneeskunde is 1500 jaar op deze principes gebaseerd geweest.

Dag 4. Opname in het Ziekenhuis

Het gaat steeds slechter met de coronapatiënt en de dokter adviseert ziekenhuisopname.
We zien een zelfportret van Goya, terwijl hij ziek in bed ligt. Zijn dokter komt hem een medicijn in een glas brengen. We weten niet goed waar Goya last van heeft gehad rond 1820, maar hij was de arts in ieder geval erg dankbaar. Het schilderij was een cadeau van Goya aan zijn arts, nadat hij hersteld was. Op de achtergrond zien we een priester in het donker staan, als symbool voor de dood.

Dag 5. Het Ziekenhuis

De coronapatiënt is inderdaad opgenomen in het ziekenhuis tussen andere coronapatiënten
Het schilderij toont het ziekenhuis van Arles, waar Vincent van Gogh werd opgenomen nadat hij zijn oor had afgesneden. Op de ziekenzaal zien we de andere patiënten rondom een potkacheltje zitten. Op de achtergrond lopen de zusters van bed naar bed. Van Gogh maakte het werk waarschijnlijk ter plekke op het einde van zijn verblijf.

Dag 6. Pijn

Onze coronapatiënt voelt zich niet lekker en is volledig uitgeput
Op het schilderij staat Valentine Godé-Darel, de maitresse van schilder Ferdinand Hodler. Valentine was gediagnosticeerd met kanker en Hodler bracht vele uren aan haar bed door. In dit schilderij is goed te zien hoe Valentine lijdt en steeds verder aftakelt. Hodler schilderde haar verscheidene keren totdat ze overleedt.

Dag 7. Controle door de Dokter

In het ziekenhuis komt de dokter dagelijks de vooruitgang van de coronapatiënt controleren
In de 19e eeuw was Luke Fildes een populaire kunstenaar in het Verenigd Koninkrijk. Vooral dit schilderij van een dokter die bij een kind komt kijken, was meteen een succes. Het toerde door Engeland voordat het werd gekocht door de Tate Britain. Het werk geeft een ideaalbeeld weer van een goede dokter, vanwege de persoonlijke aandacht en betrokkenheid bij het kind.

Dag 8. Quarantaine

Omdat de coronapatiënt in quarantaine is geplaatst, ligt eenzaamheid op de loer
In dit schilderij van Edward Hopper zit een meisje alleen in bed voor een groot raam. De leegte van de kamer lijkt haar eenzaamheid te reflecteren. In de schilderijen van Edward Hopper speelt eenzaamheid vaak een grote rol. De aandacht komt hierdoor bij haar gedachtenwereld te liggen. Al kunnen we slechts raden naar wat er in haar hoofd afspeelt…

Dag 9. Terug naar huis Zorg

Na een week ziekenhuis mag de coronapatiënt weer naar huis, waar de ongeruste familieleden wachten
Edvard Munch verloor op jonge leeftijd zijn zusje, nadat ze tuberculose kreeg. Hij maakt meerdere schilderijen waarop hij haar afbeeldde samen met zijn moeder. Het verdriet van de moeder en het ingevallen gezicht van het kind maken veel indruk. Het schilderij was voor Munch een manier om zijn verdriet te verwerken, maar ook zijn schuldgevoel dat hij TBC wel had overleefd een plaats te geven.

Dag 10. Zorg thuis

Eenmaal thuis wordt de coronapatiënt liefdevol verzorgd door familieleden
De Amerikaanse kunstschilder J Bond Francisco was een societyfiguur in Los Angeles. Dit schilderij van een ziek kind is zijn meest bekende werk. De hangende clown is symbool voor de slechte staat van het kind. Gelukkig wordt hij liefdevol verzorgd door zijn moeder, die aan het bed zit te handwerken.

Dag 11. Verbetering

Het gaat weer wat beter met de coronapatiënt, voorzichtig zet de patiënt een paar stappen buiten
Op het schilderij zien we de binnenplaats van een militair ziekenhuis. François-Marie Firmin Girard schilderde hoe de patiënten zich vermaken. Sommigen zitten te kaarten, anderen maken een babbeltje. Het zijn duidelijk patiënten die in de laatste fase van hun behandeling zitten en alweer op de been zijn.

Dag 12. Medicijn

Met behulp van medicijnen is de coronapatiënt weer op de been is
Damien Hirst maakte verschillende medicijnkasten, waarin hij pillen van alle kleuren en vormen tentoonstelt. Geneeskunde en kunst zijn eeuwenlang verbonden geweest. Hirst geeft een 20e eeuwse variant, waarin hij de schoonheid van pillen laat zien: provocerend, kleurrijk en gestileerd. Zoals Hirst het zelf zegt: “Art Heals”, kunst maakt je beter!

Dag 13. Het Laatste Onderzoek

De dokter komt op bezoek bij de coronapatiënt, maar de patiënt lijkt hersteld
Op het schilderij van Frans van Mieris zien we een dokter de polsslag voelen van een jonge vrouw. Hoewel de patiënte een ernstig gezicht trekt, lijkt er niet zoveel aan de hand. Blosjes op de wangen, boekje op schoot, is deze dame wel echt ziek of is dit misschien gevalletje liefdesverdriet?

Dag 14. Vaccinatie

Mocht er een vaccin tegen coronavirus beschikbaar komen, dan moet er snel gevaccineerd worden
In dit schilderij van de Spaanse kunstschilder Vicente Borrás is te zien hoe kinderen gevaccineerd worden. Op de voorgrond ligt een paard waaruit het serum waarschijnlijk is gehaald. Op de achtergrond zitten ouders met hun jonge kinderen te wachten tot ze aan de beurt zijn. In het midden kruipt een kind weg in de jurk van moeder. Vaccineren is ook een beetje eng…

Laten we hopen dat met deze kunst-quarantaine in 14 dagen het coronavirus buiten de deur te houden is. We wensen onze lezers veel gezondheid toe!

* Het ziekteverloop van de coronapatiënt is volledig fictief en is op geen enkele wijze een waarheidsgetrouwe weergave van een corona-besmetting. In dit artikel wordt de fictieve situatie slechts gebruikt als motief om verschillende kunstwerken te laten zien.