Prometheus is al eeuwenlang een inspiratie voor kunstenaars. Hij stal het vuur van de goden en werd het toonbeeld van vooruitgang. Maar wat brengt deze vooruitgang de mens? Hedendaagse kunstenaars tonen de kwetsbaarheid van ons lichaam. Is het vuur van Prometheus een symbool voor menselijke overmoed?
Volgens de Griekse mythologie was Prometheus een leermeester. Hij haalde het vuur van de goden naar de aarde en bracht de mensheid zo nieuwe kennis en mogelijkheden. Toch spreekt er uit de mythe van Prometheus ook een waarschuwing: de macht van de mens is niet zonder grenzen. Prometheus werd door de goden ongenadig hard gestraft. Zijn lever werd dagelijks opnieuw opgegeten door een adelaar.
Kunst
In de schilderkunst zijn twee scenes uit de mythe het vaakst verbeeld: Prometheus met een fakkel in zijn handen en Prometheus die vastgebonden zit terwijl zijn lever wordt gepikt. Vooral in de barok was Prometheus populair omdat zijn verhaal dramatisch kon worden weergegeven. In schilderijen van Rubens, van Baburen en anderen kronkelt het naakte lichaam van Prometheus van de pijn.
Maar in de 17e en 18e eeuw werd het verhaal van Prometheus vaak ook als allegorie gebruikt. Een trotse Prometheus met een vlam in zijn hand werd zo het symbool van vooruitgang en wetenschap. Of is in de schilderijen misschien ook wat overmoed te zien?
Moderne kunst
Ook in de hedendaagse kunst blijft mythe van Prometheus een inspiratie. Oskar Kokoschka nam Prometheus als zijn belangrijkste motief voor een triptiek over de erbarmelijke staat van de mensheid. De Tweede Wereldoorlog had aangetoond dat de vooruitgang van de mens kon leiden tot oorlog, massamoord en kernwapens. Kokoschka zag in Prometheus de verpersoonlijking van de gevaren van de hedendaagse beschaving. “Zijn zelf-verheerlijkende natuur dreef hem ertoe vuur te stelen zodat de mens de goden kon uitdagen.”
Het drieluik diende als waarschuwing voor de gevolgen van “de intellectuele arrogantie van de mens”. Het centrale doek toont de apocalyps: vier ruiters komen vanuit de onderwereld richting de aarde. De twee andere panelen tonen mythologische scenes: Prometheus die gestraft wordt door Zeus en de ontvoering van Persefone door Hades. De boodschap is duidelijk: de mens maakt zich nog eens kapot met zijn onuitputtelijke drang naar meer.
Kwetsbaarheid
Recente werken van Roger Hiorns alluderen naar eenzelfde gevoel. In performances laat hij naakte jongemannen zitten op grote motoren of bankjes die in brand staan. De naakte lichamen voelen kwetsbaar aan op de koude motoren. De puurheid van het naakt toont de schoonheid van de mens en de ruwheid van de technologie.
Het werk van Hiorns roept vragen op. In hoeverre is de snelle technologische vooruitgang van de 21e eeuw nog te rijmen met onze menselijke kwetsbaarheid? De jongens kijken in het vuur, alsof ze daar het antwoord zullen vinden. Hiorns’ werken doen denken aan de mythe van Prometheus. Kunnen we het vuur wel in de hand houden?
Mythologie in de Kunst
Daedalus en Icarus – Danaë – Ganymedes – Hermafroditus – Medusa – Philemon & Baucis – Prometheus
