Gender-issues in de Kunst: Van Hermafroditus tot Nu

Eeuwenlang hebben kunstenaars zich laten inspireren door de Griekse mythologie. De spannende en meeslepende verhalen raken universele thema’s, die steeds actueel blijven. In een nieuwe serie artikelen onderzoekt //Vensters de rol van mythologie in de kunst. Vandaag het eerste deel in de serie over de mythe van Salmacis en Hermafroditus. Wat leert dit ons over intersekse in de kunst?

Genderneutrale toiletten, transgenders die geweerd worden uit het Amerikaanse leger en een officieel verbod op discriminatie van intersekse personen. Een greep uit het nieuws van het afgelopen jaar laat zien hoe actueel de thema’s “gender” en “sekse” op dit moment zijn. Hoe gaat onze samenleving om met personen die niet in de klassieke vakjes man of vrouw vallen?

Slapende Hermafroditus

Een van mijn favoriete beelden in het Louvre is de Slapende Hermafroditus. Het lijkt een slapende vrouw die je vanaf haar rug ziet. Maar schijn bedriegt! Aan de andere kant blijkt de slapende Venus zowel een penis als borsten te hebben. Het originele bronzen beeld werd rond 155 v Chr gemaakt door Polykles, maar tegenwoordig overleven alleen nog Romeinse kopiëen.

Het beeld laat zien hoe er in de tijd van de Grieken en Romeinen tegen intersekse werd aangekeken: ze vonden het maar gek. De beelden van Hermafroditus zijn bij de Romeinen vooral om te lachen. Ze zijn een beetje ondeugend. De Romeinse schrijver Diodorus schreef: “Sommigen zeggen dat deze Hermaphroditus een god is […] omdat hij een lichaam heeft dat mooi is en delicaat als die van een vrouw, maar de mannelijke kwaliteit en kracht van een heeft. Maar er zijn mensen die verklaren dat zulke wezens van twee geslachten wangedrochten zijn.”

In deze laatste zin schuilt het ware oordeel van veel Romeinen. De populaire beelden moeten niet geïnterpreteerd worden als een teken van tolerantie. De geboorte van intersekse personen werd in de oudheid meestal gezien als een slecht voorteken. Veel baby’s met dubbelzinnige geslachtsdelen werden daarom gedood.

Nadar

In de 19e eeuw maakte de Parijse societyfotograaf Nadar een serie foto’s over een intersekse persoon, die zichzelf vrouw voelde. Ze had een vrij mannelijk postuur en geslachtsdelen die zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken hadden. Nadar maakte de foto’s in opdracht van een Franse internist, Armand Trousseau.

De foto’s werden niet gemaakt om te lachen of om te choqueren zoals bij de Romeinen, maar vanuit een medische interesse. Het zijn waarschijnlijke de eerste foto’s van een intersekse persoon, die ooit werden gemaakt. Nadar publiceerde de foto’s niet en gaf alleen toestemming voor gebruik in een medische context. Toch hangen ze tegenwoordig in musea als kunst.

Intersekse Transgender

Er is tegenwoordig meer aandacht voor intersekse en transgenders. Rolmodellen zoals rockzangeres Ryanne van Dorst (Elle Bandita), geboren met mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken, helpen om de onderwerpen meer bespreekbaar te maken. Mensen hebben tegenwoordig meer vrijheid om zich te identificeren zoals ze zelf willen. Het is mogelijk een genderneutraal paspoort te krijgen en ook geslachtsverandering is steeds minder een taboe.

Kunstenaar Marc Quin maakte twee beelden van Buck Angel and Allanah Starr, twee transgenders die met operaties hun geslachtsdelen lieten veranderden. Ze staan hand in hand zoals moderne Adam en Eva. Buck en Allanah werken beide in de porno-industrie en daarom maakte Marc Quin ook een beeld waarin ze seks hebben.

Buck roemt Marc Quinn omdat hij aandacht besteed aan transgenders: “Voor mij is het niet alleen mensen leren over transseksueel zijn, maar ook over mens zijn.” Toch besluipt mij de vraag of er sinds de Romeinen zoveel is veranderd? Zijn deze beelden van Buck & Allanah een blijk van acceptatie van genderverschillen? Of is dit net als bij de Romeinen een bron van verwondering en vermaak?