Rembrandt was niet alleen een groot schilder, maar ook een geweldig prentkunstenaar. Al tijdens zijn leven raakten zijn etsen verspreid over heel Europa. Hoe maak je een ets? En wat was er zo bijzonder aan de techniek van Rembrandt?
In de tijd van Rembrandt bestond de ets ongeveer 100 jaar. Waarschijnlijk werd de techniek uitgevonden in Augsburg door de Duitser Daniel Hopfer en raakte het etsen vanuit daar langzaam verspreid door Europa. Er bestonden nog een boeken of handleidingen over etsen toen Rembrandt begon. Etsen was nog een ‘geheim van de meester’. Rembrandt had het geluk dat zijn leermeester, Pieter Lastman, de techniek geleerd had.
Procédé
Voor het maken van een ets, heb je een zilveren of koperen plaat nodig die je insmeert met een ‘grond’. In de tijd van Rembrandt bestond de grond vaak uit bijenwas of van een was-achtige vloeistof uit boomschors. Vervolgens maakt de kunstenaar met een naald in deze dunne laag was een tekening. De koperen plaat wordt daarna in een bad met zuur gelegd. Het zuur bijt groeven in de plaat op de plek waar geen grond meer zit. Door de plaat te wassen, in te smeren met inkt en de overtollige inkt weg te wassen, komt er inkt in de groeven terecht. Als je de plaat vervolgens met een papier door een pers haalt, druk je de inkt op het papier.
Rembrandt specialiseerde zich in de etstechniek en probeerde allerlei vernieuwing uit. Hij gebruikte bijvoorbeeld de ‘droge naald techniek’ waarbij hij de naald direct in de plaat kraste. Er ontstaat dan een opstaand randje langs de groef (de braam), waar ook inkt aan blijft hangen. Hierdoor kon hij scherpere lijnen creëeren. Ook liet hij weleens inkt op de plaat liggen bij het drukken, zodat zwarte vlakken ontstonden. De etstechniek bracht Rembrandt zo talloze mogelijkheden om zijn spel met licht en donker op papier te krijgen.
Staten
Rembrandt werkte vaak na het afdrukken door het op dezelfde etsplaat, waardoor een nieuwe versie, een nieuwe ‘staat’, ontstond van dezelfde voorstelling. Van Rembrandt’s ets van de Kruisiging van Jezus zijn 5 staten bekend. Tussen staat 3 en 4 veranderde hij de positie van het paard. Maar andere veranderingen zijn kleiner, dan liet hij bijvoorbeeld een plaat langer in het zuur liggen om de lijnen verder uit te diepen.
Kunsthistorici hebben veel gediscussieerd over de vraag waarom Rembrandt zijn etsplaten zo vaak bewerkte. Waarschijnlijk komt dit doordat Rembrandt veel gebruik maakte van de droge naald techniek. Waar met een gewone etsplaat 150-200 afdrukken gemaakt kunnen worden, kan een etsplaat die met een droge naald is gemaakt maar 25 tot 50 keer afgedrukt worden. Daarna begint de plaat al merkbaar te slijten. Waarschijnlijk werkte Rembrandt de plaat daarom na 25-50 afdrukken bij, om lelijke details te verfraaien en opnieuw verbeteringen aan te brengen.
Zelfportretten
Eerder dit jaar bekeken we Rembrandt’s 36 zelfportretten in olieverf. Maar daarnaast maakte Rembrandt ook 32 zelfportretten in etsen. Vooral in zijn jonge jaren gebruikte Rembrandt zelfportretten om allerlei gelaatsuitdrukkingen te oefenen. Ook speelde hij in zijn etsen met de lichtval. In zijn zelfportretten leerde hij dus de trucjes om op andere etsen toe te passen.
De Bijbel was Rembrandts belangrijkste inspiratiebron. Van de ongeveer 290 prenten die hij maakte, wijdde hij er meer dan tachtig aan Bijbelse thema’s. In zijn Bijbelse prenten toont Rembrandt ongeëvenaarde effecten. Met zijn spel tussen licht en donker en geweldige dieptewerking maakt hij sfeervolle voorstellingen. Hierdoor werden Rembrandt’s etsen een geliefd verzamelobject voor kunstenaars en liefhebbers. Vanwege de kwetsbaarheid van het papier worden de etsen minder tentoongesteld dan zijn schilderijen. Maar ze zijn minstens net zo mooi!
Eerdere artikelen in het kader van het Rembrandt-jaar 2019:
– Op zoek naar de geheimen van Rembrandt – Wat is impasto?
– Waar hing de Nachtwacht in de Gouden Eeuw?
– Waarom schilderde Rembrandt zoveel zelfportretten?
– Hoe herken je een echte Rembrandt?
