Hoe herken je een echte Rembrandt?

Ieder museum wil wel een doek van Rembrandt in de collectie hebben. Maar hoeveel werken van Rembrandt zijn er bewaard gebleven? En hoe zijn de schilderijen van Rembrandt te onderscheiden van zijn leerlingen? Kunsthistorici debatteren al eeuwenlang over de vraag welke schilderijen aan Rembrandt toe te schrijven zijn.

In 1921 publiceerde de Duitse kunsthistoricus Wilhelm Valentiner het boek ‘Rembrandt: Wiedergefundene Gemälde’ waarin hij 102 schilderijen van Rembrandt beschrijft die tussen 1910 en 1920 zijn herontdekt. De nieuwe toeschrijvingen brachten het totaal aantal schilderijen van Rembrandt op ongeveer 700! Al snel na Valentiner’s publicatie werd er echter openlijk getwijfeld aan zoveel nieuwe Rembrandts. Waren ze wel echt?

Technisch onderzoek

In de tijd van Valentiner bepaalden kunsthistorici op basis van hun ervaring en kennis welke werken aan Rembrandt konden worden toegeschreven. Soms werden ze hierbij geholpen door documenten waaruit de afkomst van de doeken bleek. Ze probeerden zo te reconstrueren wie de schilderijen in het bezit had sinds Rembrandt de werken had gemaakt. Maar vaak was dit soort documentatie afwezig en zat er niets anders op dan op basis van kennersschap de uiterlijke kenmerken van een schilderij te beoordelen.

Het risico van dit op uiterlijke kenmerken gebaseerde toeschrijven, is dat iedere kenner tot een ander oordeel komt. En dat is inderdaad wat er eeuwenlang gebeurde. Naast Valentiner, kwamen er zo lijsten van onder meer Abraham Bredius en Cornelis Hofstede de Groot. In de jaren 60 ontstond daarom het initiatief om tot een volledige lijst te komen. Gesteund door de Nederlandse overheid werd het Rembrandt Research Project gestart.

Rembrandt Research Project

Tussen 1968 en 2014 is het Rembrandt Research Project bezig geweest om alle mogelijke Rembrandt schilderijen te beoordelen en zo tot een definitief oeuvre te komen. Het project gebruikt een wetenschappelijke benadering in plaats van een stilistische beoordeling. Zo wordt geanalyseerd hoe oud een doek is, welke pigmenten zijn gebruikt en kunnen ook ondertekeningen zichtbaar worden gemaakt. Al dit soort informatie helpt om met meer zekerheid een werk toe te schrijven aan Rembrandt.

Met 46 jaar is dit het langst lopende kunsthistorische onderzoek in Nederland geweest. Op het einde stond de teller op 340 schilderijen. De drie bovenstaande schilderijen werden door Valentiner nog omschreven als ‘herontdekte’ Rembrandts, maar werden door het Rembrandt Research Project afgedaan als werk van volgers. Uiteindelijk is ruim de helft van Valentiner’s lijst van 700 ondertussen aan anderen toegeschreven.

Maar het Rembrandt Research Project is soms ook omstreden. Onderstaande drie werken zijn volgens de onderzoeker Ernst van de Wetering van het Rembrandt Research project echte Rembrandts, terwijl eerder gedacht werd dat ze van volgelingen waren. Oude Man in een Stoel hangt in de National Gallery in Londen en de Veilingmeester in het Metropolitan Museum of Art in New York, maar beide musea accepteren het nieuwe oordeel niet. Hun eigen kenners vinden dat de stijl van beide werken teveel stilistische afwijkingen vertonen en dus blijft de discussie over hun echtheid voortduren.

Mauritshuis

Ook in ons eigen land worstelen musea vaak met de vraag of Rembrandt de maker is van bepaalde schilderijen. Het Mauritshuis neemt de bezoeker mee in dit proces en het laat in een tentoonstelling 18 schilderijen zien die ooit aan Rembrandt zijn toegeschreven. Ondertussen worden er nog maar 11 van deze werken met zekerheid als Rembrandt erkend. Kan jij als bezoeker de echte Rembrandts herkennen?

Hoe moeilijk het is om te bepalen of Rembrandt daadwerkelijk een doek schilderde blijkt uit Tronie van een Oude Man. Onderzoek laat zien dat de pigmenten uit Rembrandts atelier komen, net als het houten paneel waarop het portret is geschilderd. Het Rembrandt Research Project noemt het daarom een ware Rembrandt. Maar de kenners blijven het oneens, want misschien is het wel van een leerling die in Rembrandt’s atelier werkte…

Eerdere artikelen in het kader van het Rembrandt-jaar 2019:
– Op zoek naar de geheimen van Rembrandt – Wat is impasto?
– Waar hing de Nachtwacht in de Gouden Eeuw?
– Waarom schilderde Rembrandt zoveel zelfportretten?

Tentoonstellingen in 2019:
Hals en de modernen (Frans Hals, Haarlem) – Caravaggisten (Centraal, Utrecht) – Caspar van Wittel (Kunsthal Kade, Amersfoort) – Vrijheid (Fundatie, Zwolle) – Hockney en Van Gogh (Van Gogh, Amsterdam) – Erwin Olaf (Kunstmuseum, Den Haag) – Rembrandt (Mauritshuis, Den Haag) – Richard Long (de Pont, Tilburg) – William Kentridge (Eye, Amsterdam) – Luc Tuymans (de Pont, Tilburg) – Marwan Rechmaoui (Bonnefanten, Maastricht) – Sprezzatura (Drents, Assen) – Daan Roosegaarde (Groninger Museum) – Tischbein (Rijksmuseum Twenthe, Enschede) – Vincent van Gogh (Noordbrabants, Den Bosch) – Jean-François Millet (Van Gogh, Amsterdam) – Brassaï (Foam, Amsterdam) – Migranten in Parijs (Stedelijk, Amsterdam) – Monets waterlelies (Kunstmuseum, Den Haag) – Pieter de Hooch (Prinsenhof, Delft) – Rembrandt en Velazquez (Rijksmuseum, Amsterdam) – Jimmy Nelson (Vrijthof, Maastricht) – Jonge Rembrandt (Lakenhal, Leiden) – Leonardo da Vinci (Louvre, Parijs)