Waarom schilderde Rembrandt zoveel zelfportretten?

Zijn rode krullen, zijn lompe neus, iedereen weet hoe Rembrandt eruit heeft gezien. Tijdens zijn leven maakte hij meer dan 80 zelfportretten. Je ziet Rembrandt in zijn schilderijen langzaam ouder worden. Waarom schilderde Rembrandt zichzelf zo vaak? Was hij zo dol op zichzelf? Hier zetten we 36 zelfportretten op een rij!

Waarschijnlijk heeft Rembrandt zo’n 40 olieverf schilderijen van zichzelf gemaakt. Als je alle tekeningen en prenten ook meetelt, zijn er zelfs meer dan 80. Kunsthistorici hebben zich daarom veelvuldig afgevraagd waarom hij zoveel zelfportretten heeft gemaakt. Omdat we het Rembrandt niet meer kunnen vragen, zijn er verschillende theorieën ontstaan.

Vroege jaren

Rembrandt’s eerste zelfportret uit 1628 (Rijksmuseum, Amsterdam) was waarschijnlijk een studie-object.Rembrandt kijkt ons niet aan, maar hij kijkt weg uit het schilderij. Door het grootse deel van zijn gezicht in de schaduw te zetten, heeft zichzelf uitgedaagd. Het is een waar kunststukje hoe Rembrandt zo’n levendig portret in het donker heeft geschilderd. De rode krullen zijn bijzonder. Hij heeft hiervoor een roodbruine onderlaag geschilderd en met een scherp houtje de bovenste verflaag weggekrast.

Ook in de portretten van de jaren erna, zie je dat Rembrandt speelt met zijn eigen beeltenis. In een zelfportret uit 1629 (Isabella Stewart Gardner Museum, Boston) draagt hij het halsstuk van een harnas, alsof hij een edelman is. In 1631 (Musée du Petit Palais, Parijs) beeldt hij zichzelf af in Oosterse kledij, in 1634 (Staatliche Museen, Kassel) draagt hij een helm en 1635 portretteert hij zichzelf met Saskia (Gemäldegalerie, Dresden). De vroege zelfportretten van Rembrandt lijken daarom vooral vingeroefeningen, waarin hij zijn eigen gezicht gebruikt om te oefenen.

Jaren van Succes

Nadat Rembrandt zich in 1631 in Amsterdam had gevestigd, kwam er steeds meer succes. Rijken lieten zich door hem portretteren en zijn Bijbelse en historische schilderijen waren geliefd. De kopers van de schilderijen vonden het leuk om ook een schilderij van de kunstenaar te hebben. De zelfportretten van Rembrandt verkochten hierdoor goed.

In de jaren 30 en 40 van de 17e eeuw zien we daarom een hele reeks zelfportretten waarin hij zichzelf afbeeldt met baret als ‘gevierde kunstenaar’. Het zelfportret uit 1640 (National Gallery, Londen) doet denken aan zelfportretten van Titiaan. De baret, fluwelen kleding en zelfverzekerde houding waarmee hij de toeschouwer recht in de ogen kijkt, gebruikte Rembrandt meerdere malen. De portretten zijn hierdoor een tikkeltje saai en vooral voor commercieel gewin gemaakt.

Oude meester

De late zelfportretten van Rembrandt zijn mogelijk zijn meest interessante. Het gaat hem niet langer om uiterlijk vertoon, maar hij probeert de innerlijke mens te vangen. Hij ontziet zichzelf hierbij niet en schildert zijn grijze haren, rimpels en uitgezakte wangen. Hij hoeft zich niet beter voor te doen dan hij is. In deze laatste fase van zijn carrière schildert hij geen zelfportretten als oefening, of als handelswaar, maar als onderzoek naar wie hij is. Hij weet met zijn eigen portret emoties over te brengen.

In zijn zelfportret van 1658 (Frick Collection, New York) draagt Rembrandt zeer uitbundige kleding. Ironisch, als je weet dat hij dit jaar failliet ging. Alsof het schilderij moet laten zien dat hij zelfs als failliet man een rijk schilder is. Ook als Apostel Paulus in 1661 (Rijksmuseum, Amsterdam) laat Rembrandt zien dat het niet om uiterlijk gaat. Met een vragende blik en opgetrokken wenkbrauwen lijkt hij ons te willen zeggen: ‘en wat zijn jullie van plan?’

Oeuvre

Rembrandt’s meest beroemde zelfportret is waarschijnlijk het werk met de twee cirkels uit 1665 (Kenwood House, Londen). Rembrandt is hier helemaal los: zijn gedetailleerd geschilderde gezicht contrasteert met de ruwe penseelsteken van zijn witte muts en zijn kleding. Rembrandt houdt zich niet meer aan de mode van de tijd of aan de kunstgeschiedenis. Hij schildert wie hij is: een ware kunstvernieuwer.

In de laatste jaren zien we Rembrandt steeds ouder worden. De werken lijken niet langer om hem te draaien, maar om grotere thema’s als kwetsbaarheid, vergeving of berusting. Zijn laatste zelfportret schilderde Rembrandt vlak voor zijn dood in 1669 (Mauritshuis, Den Haag). Het is dit jaar 350 jaar geleden dat Rembrandt overleed. Het Rijksmuseum zal daarom later deze week een tentoonstelling openen waar Alle Rembrandts uit hun eigen collectie te zien zullen zijn: 22 schilderijen, 60 tekeningen en 300 etsen. Hierbij ook een hele reeks zelfportretten!