De Symboliek van de Vlucht naar Egypte

Vlak na de geboorte van Jezus moesten Jozef en Maria vluchten. Judea was onveilig geworden omdat Koning Herodes de pasgeboren ‘koning der Joden’ wilde doden. De vlucht naar Egypte is een favoriet onderwerp in christelijke kunst. Nicolas Poussin schilderde de scene in 1657 en stopte het werk vol met symbolische verwijzingen!

Er was iets bijzonders gebeurd in Bethlehem. De zoon was God was geboren in een stal buiten de stad. Drie Wijzen waren speciaal naar Judea gekomen om hun eer te bewijzen. Maar Jezus liep nu gevaar. Koning Herodes had de opdracht gegeven alle pasgeboren kinderen te laten doden, omdat hij een gevaar zag in de geboorte van de messias. Een engel kwam Jozef en Maria waarschuwen en raadde hen aan om te vluchten naar Egypte! Nicolas Poussin schilderde de Vlucht naar Egypte meerdere malen. Het thema was mooi excuus om landschappen te kunnen schilderen, maar daarnaast een vingeroefening in Bijbelse symboliek!

Symboliek
De vlucht naar Egypte is de eerste kennismaking van Jezus met de harde buitenwereld. In het schilderij van Nicolas Poussin vluchtten Jozef en Maria van het licht naar het donker. De veilige lichte wereld wordt achtergelaten. Links zien we de verheven classicistische architectuur als symbool voor het goddelijke, rechts de woeste natuur als allegorie voor het menselijke. Maria kijkt nog weemoedig om naar het verleden, terwijl Jozef zich laat leiden door de engel de toekomst in.

Maar wie goed kijkt kan meer Bijbelse verwijzingen terugvinden. De liggende herder op de achtergrond is een verwijzing naar de geboorte van Jezus en de aanbidding door de herders. In het kerstverhaal vertelt een engel aan de herders dat Jezus is geboren. Nu is het opnieuw een engel die Jozef en Maria waarschuwt dat ze Judea moeten verlaten.

Door de afbeelding van de ezel kan het schilderij ook gezien worden als een voorbode voor de passieweek. Jezus zit immers ook op de rug van een ezel bij de binnenkomst in Jeruzalem met palmpasen. Door de verwijzingen naar de herder en naar palmpasen, brengt Poussin de geboorte en de dood van Jezus samen in dit schilderij.

Voorwerpen
Poussin heeft nog meer verborgen symboliek in zijn schilderij gestopt. De gouden kruiken op de Griekse zuilen verwijzen naar goddelijke band tussen Maria en Jezus. De kruik is een traditioneel symbool van het moederschap. Het water op de achtergrond verwijst naar de beschrijving van de vlucht naar Egypte in het evangelie van pseudo-Matteüs. Volgens deze apocriefe bron moesten Jozef en Maria met een bootje een rivier oversteken.

Rechts op de achtergrond zien we een adelaar een slang grijpen. Deze scene is een allegorie voor de overwinning van het goede op het kwade. De slang heeft in de christelijke beeldtaal altijd een negatieve lading, omdat Eva zich liet verleiden door een slang om van de verboden vrucht te eten. De adelaar is vaak een verwijzing naar God.

Met de vlucht naar Egypte begint de kindertijd van Jezus, waarin hij zijn eerste wonderen verricht. Volgende maand zullen we in deze serie de wonderen van Jezus verder onder de loep nemen!