Wat is Impasto?

Kranten en nieuwswebsites melden deze week dat het ‘Geheim achter impastotechniek Rembrandt ontdekt’ is. Onderzoekers van de TU Delft en het Rijksmuseum hebben in Rembrandt’s schilderijen het zeldzame metaal plumbonacriet aangetroffen. Maar wat betekent dit nou? Was Rembrandt een chemicus die zijn eigen stoffen maakte? En wat is impasto eigenlijk? 

Kijk eens goed naar het huwelijksportret van Maerten Soolmans. Een zelfverzekerde man, dure kleren, klaar voor de toekomst met zijn aanstaande vrouw. Maar kijk ook eens naar de schildertechniek. De witte verf van het rozet op de mouw van Soolmans is door Rembrandt dik opgebracht. Waarom deed hij dit?

Wat is Impasto?

Het aanbrengen van dikke lagen verf met een kwast of paletmes heet impasto. Schilders gebruikten deze techniek vaak om onderdelen op een schilderij te highlighten. Door de dikkere verf ontstaat een andere textuur en een andere lichtval. In het voorbeeld van het huwelijksportret van Maerten Soolmans zorgt dit effect ervoor dat de stof levensechter lijkt. Het versterkt het spel van licht en schaduw.

Tegenwoordig wordt impasto vaak bereikt door de olieverf direct uit de tube (onverdund) op doek aan te brengen of door speciaal impasto-medium te gebruiken dat extra dik is. Maar voordat er tubes verf waren, werden allerlei andere trucs bedacht. Zo gebruikte William Turner bijenwas om dikkere verf te krijgen. Onderzoekers zijn al jaren op zoek naar het geheim achter de impastotechniek van Rembrandt.

Impasto in de kunstgeschiedenis

Titiaan en Rembrandt waren de eersten die impasto gingen gebruiken en waarschijnlijk hadden ze ongeveer dezelfde techniek. In Titiaan’s schilderij Pastoraal Concert is de weerspiegeling op het glas weergegeven met impasto op de kan die Venus vasthoudt. De witte verf is dikker aangebracht dan de overige verf op het schilderij.

Andere kunstschilders gebruikten impasto ook om dynamiek in hun werk te krijgen. Vincent van Gogh is hier een goed voorbeeld van. De beweging in zijn schilderijen wordt versterkt doordat je de snelle bewegingen van zijn kwast in de verf gegroefd ziet. In de Sterrennacht is dit effect erg sterk.

Terug naar Rembrandt

De onderzoekers van de TU Delft hebben nu aangetoond dat het zeldzame  loodmetaal plumbonacriet (Pb5(CO3)3O(OH)2) in de impasto-verf van Rembrandt zit. Maar wat zegt dit over zijn impastotechniek? Rembrandt kan plumbonacreit niet zelf toegevoegd hebben en dus moet het ontstaan zijn bij een chemische reactie in zijn verf.

De onderzoekers zijn gaan zoeken naar oude verfrecepten en vonden een bijzonder medium bestaande uit loodoxide:verf:water in een ratio van 1:4:4. Volgens het recept moest je dit medium mengen met je pigment en een uur lang verwarmen totdat een stroperige pasta ontstaat. Rembrandt heeft dit recept mogelijk gebruikt om de dikke verf te creëeren voor zijn impasto.

Loodwit was het meest gebruikte witpigment in de Gouden Eeuw en mogelijk is dit lood-houdende stofje de bron van het plumbonacriet. Maar als loodwit zoveel werd gebruikt, waarom is plumbonacriet dan zo zeldzaam op schilderijen? De onderzoekers vermoeden dat het dikke impasto-medium van Rembrandt alkalisch was waardoor het plumbonacriet uit het lood-wit kon vormen. Door de vondst van plumbonacriet weten we nu dus iets meer over het bijzondere medium dat Rembrandt gebruikte voor zijn impastotechniek!