Het Misverstand over Maria’s Onbevlekte Ontvangenis

Op 8 december viert de katholieke kerk het feest van de onbevlekte ontvangenis. Veel mensen denken dat dit betekent dat Maria maagd was bij de geboorte van Jezus. Maar dit is onjuist! De onbevlekte ontvangenis gaat over de geboorte van Maria zelf. Hoe kan dit misverstand zo hardnekkig zijn?

De katholieke kerk zat in de Middeleeuwen met een groot theologisch probleem. Volgens de bijbel komt ieder mens met de erfzonde ter wereld, doordat Adam en Eva hebben gegeten van de boom van kennis van goed en kwaad in het Hof van Eden. Katholieken kunnen deze erfzonde door de doop laten wegnemen. Maar Maria was niet gedoopt en dit zou dus betekenen dat de goddelijke Jezus ook met de erfzonde bevlekt was. Dat kon natuurlijk niet!

Diego Velázquez – Onbevlekte Ontvangenis

José de Ribera – Onbevlekte Ontvangenis

El Greco – Onbevlekte Ontvangenis

Esteban Murillo – Onbevlekte Ontvangenis

Onbevlekte ontvangenis
Al rond het jaar 200 schreef Origenes daarom dat Maria onbevlekt ontvangen was. Ze was zonder de erfzonde geboren in de schoot van haar moeder, Anna. Haar ziel was hierdoor op voorhand gezuiverd door God en daarom was Maria verkozen om de zoon van God, Jezus, op aarde te brengen. De onbevlekte ontvangenis verwijst dus naar de geboorte van Maria.

In 16e eeuw werd de onbevlekte ontvangenis een beroemd thema in de kunst. Het dogma van de onbevlekte ontvangenis staat niet in de Bijbel en was daarom een twistpunt tussen de katholieken en de protestanten. In de roerige 16e eeuw van geloofsoorlogen kregen katholieke schilders daarom de opdracht juist het thema van de onbevlekte ontvangenis vast te leggen. Hierdoor is met name in het katholieke Spanje een rijke traditie ontstaan, vol met verwijzingen en symbolen.

Symboliek
Francisco de Zurbaran schilderde de onbevlekte ontvangenis rond 1630. Maria staat afgebeeld met gevouwen handen, zwevend in de lucht en met een aureool van sterren om haar hoofd. Deze compositie toont de geest van Maria in de vorm van een jonge vrouw, die vlak na haar creatie in de hemel haar hoofd buigt voor God. Onder haar voeten staat een halve maan en om haar hoofd cirkelen twaalf sterren, vermoedelijk verwijst dit naar een Bijbel-tekst uit Openbaring (12:1): “een vrouw, bekleed met de zon, met de maan onder haar voeten en een krans van 12 sterren op haar hoofd”

Om Maria heen staan in het schilderij vier symbolen: de Spiegel, Jakob’s Ladder, de Hemelpoort en de Toren. Deze symbolen verwijzen naar Bijbelverhalen uit het oude testament die verwijzen naar Maria’s overwinning op het kwaad van de slang. Het zijn verhalen waaruit blijkt dat het geloof sterker is dan de zonde. Jakob’s Ladder is het verhaal van Jakob, die in een droom de hemel bezoekt. De toren verwijst naar een Bijbeltekst uit Hooglied, die een onneembare toren beschrijft. De spiegel verwijst naar een spiegel waarin de ware aard van de mens te zien is en de hemelpoort naar het laatste oordeel. Alle symbolen verwijzen dus direct of indirect naar de erfzonde en hoe het geloof deze zonde kan weghalen.

Misverstand
Het is onduidelijk waarom het dogma van de onbevlekte ontvangenis zo vaak verward wordt met het dogma van Maria’s maagdelijkheid bij de geboorte van Jezus. Waarschijnlijk is het een geval van de klok horen luiden, maar niet weten waar de klepel hangt. Mogelijk heeft dit ermee te maken dat het dogma van onbevlekte ontvangenis pas door Paus Pius IX officieel is ingevoerd in 1854. In Nederland is hier destijds weinig aandacht voor geweest, met name doordat grote delen van ons land protestant waren.