Wie waren de kunstenaars van de Eerste Wereldoorlog?

Deze week is het 100 jaar geleden dat er een einde kwam aan de Eerste Wereldoorlog. De zware loopgraven oorlog hield Europa vijf jaar in zijn greep en miljoenen mensen kwamen om het leven. De verschrikkingen van de oorlog werden vastgelegd door kunstenaars om iedereen te laten zien hoe heftig het slagveld was geweest. We zetten de vijf belangrijkste oorlogskunstenaars op een rijtje.

In de Eerste Wereldoorlog was er nauwelijks fotografie en film. Kunstenaars waren daarom een belangrijk middel om de oorlog zichtbaar te maken. Ieder land stelde oorlogskunstenaars aan die aan het front verbleven om tekeningen en schilderijen te maken. Veel jonge kunstenaars werden bovendien opgeroepen als soldaat en moesten zelf meevechten in de vreselijke oorlog. Zij maakten vaak bij terugkomst confronterende schilderijen om hun trauma’s te verwerken.

William Orpen

In het kader van het War-Artist-Project werd William Orpen door de Engelse regering aangesteld als officiële oorlogsschilder. Hij maakte portretten van officieren en legde de ondertekening van de Vrede in Versailles vast op doek. Maar zijn meest indrukwekkende schilderijen zijn de gruwelijke taferelen in de loopgraven die hij zag tijdens zijn reis naar het front in 1917. In totaal maakte hij ruim 140 werken voor de Britse overheid. Ook na de Eerste Wereldoorlog bleef hij oorlogstaferelen schilderen.

John Singer Sargent

John Singer Sargent was al een gevierd kunstschilder, toen hij in 1918 werd gevraagd door het Britse ministerie van Informatie om enkele schilderijen te maken over de Eerste Wereldoorlog. Zijn doek ‘Gassed’ maakte hij voor de ‘Hall of Remembrance’, een kunstproject ter herinnering aan de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Ondanks dat de daadwerkelijke ‘hall’ uiteindelijk niet werd gebouwd, zijn er 16 werken gemaakt die tegenwoordig deel uit maken van de collectie van het Imperial War Museum in Londen.

Paul Nash

De eerste keer dat Paul Nash aan het front kwam, was als soldaat in dienst van het Britse leger. Als luitenant raakte hij in 1917 gewond in de buurt bij Ieper en keerde hij terug naar Engeland. Enkele dagen later werd bijna zijn gehele regiment gedood. Nash voelde dat hij veel geluk had gehad. Later keerde hij 50 dagen terug aan het West-front als kunstschilder. Zijn ruwe schilderijen waren de eerste oorlogsschilderijen die na de oorlog veel bekendheid kregen. In de Tweede Wereldoorlog zou Nash opnieuw naar het front gaan om de oorlog te schilderen.

Otto Dix

Otto Dix was één van de vele Duitse kunstenaars die zich enthousiast meldde als soldaat bij het uitbreken van de oorlog. Als soldaat was in 1916 bij de beroemde slag aan de Somme en later diende hij aan het Russische oostfront. In tegenstelling tot veel andere Duitse kunstenaars overleefde Dix de oorlog. Pas in de jaren na de heftige oorlog kon Dix zijn ervaringen omzetten in kunst. Hij schilderde een beroemd triptiek dat de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog herdenkt. Ook maakte hij 50 prenten in zwart-wit over de oorlog. In de grauwe oorlog van Dix was geen ruimte voor kleur.

Wyndham Lewis

Naast Britten, Fransen en Duitsers waren veel andere nationaliteiten betrokken bij de Eerste Wereldoorlog. De Canadees Wyndham Lewis werkte bij Ieper in een van de uitkijkposten. Vanaf december 1917 werd hij ook ingehuurd als oorlogskunstenaar door de regeringen van Canada en Engeland. Ook Wyndham Lewis maakte een schilderij voor de Engelse ‘Hall of Remembrance’.

Zij kwamen niet meer terug

In de strijd van de Eerste Wereldoorlog vielen 16 miljoen slachtoffers, onder hen ook kunstenaars. Franz Marc en August Macke, beide voorgangers van het Duitse expressionisme, kwamen om in de loopgraven aan het west-front. Ook de Italiaanse futurist Umberto Boccioni en de Franse beeldhouwer Raymond Duchamp-Villon keerde niet terug van de strijdvelden. Belangrijke kunststromingen verloren hiermee belangrijke mensen.

Na de oorlog zaten veel mensen niet meer te wachten op het modernisme van de avant-garde kunstenaars. De oorlog liet zien wat de technische vooruitgang, gepropageerd door het futurisme, allemaal kapot kon maken. Mensen hadden weer behoefte aan meer realistische kunst, waarin veel aandacht was voor het lijden van de mens (zie o.a. de recente tentoonstelling in het Folkwang Museum). De Eerste Wereldoorlog betekende daarmee het einde van het futurisme en het expressionisme.