Europa wilde terug naar normaal na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Weg met het modernisme dat zoveel ellende had gebracht. Overal in Europa was de realistische kunst weer terug van weggeweest. In het Folkwang Museum in Essen zijn dit najaar de Italiaanse realistische kunstenaars van de jaren 20 te zien.

Voor de oorlog was heel Italië in de ban van het futurisme. Dynamische schilderijen vol kleur en beweging vierden de vooruitgang van de moderne tijd. Het Italiaanse futurisme zag in de technologische ontwikkelingen alleen maar voordelen. Hoe anders was dat enkele jaren later, toen de Eerste Wereldoorlog diepe wonden had geslagen in de Italiaanse samenleving. Soldaten keerden gewond terug van het strijdveld, als ze het überhaupt overleefden. De technische vooruitgang van de defensiemacht had meer slachtoffers gemaakt dan alle voorgaande oorlogen.

Magisch Realisme

In deze tijd van berouw start de tentoonstelling ‘Umheimlich Real’ in het Folkwang Museum in Essen. Alle klassieke thema’s kwamen terug: van de architectuur van Giorgio di Chirico tot de portretten van Antonio Donghi. De Italiaanse kunstenaars zweerden het moderne futurisme en expressionisme af en kozen voor neoclassicisme en realisme.

Gino Severini was voor de Eerste Wereldoorlog nog één van de oprichters van het futurisme, maar ook hij keert na de oorlog terug tot het realisme. Dynamische kleurvlakken maken plaats voor schilderijen van clowns. De ironie spat van het doek. Na de oorlog is er niets te lachen. De clowns van Severini als symbool voor het menselijk onvermogen.

Eenzaamheid

Wat opvalt in Museum Folkwang is dat de terugkeer naar het realisme gepaard lijkt te gaan met een enorme melancholie en eenzaamheid. Neem Gino Severini’s kaartspelers (onderaan deze pagina). De spelers zijn samen een spelletje aan het spelen, maar lijken ieder in hun eigen wereld.

Ook in Cagnaccio di San Pietro’s portret van twee oude dames is deze eenzaamheid het belangrijkste thema. De twee vrouwen zijn gekleed in het zwart en zitten onder een Maria-beeldje. Ze zijn in rouw, maar kunnen elkaar niet helpen. Zouden ze hun zonen in de oorlog zijn verloren? We kunnen het alleen maar raden.

Unheimlich Real

De tentoonstelling in het Folkwang Museum toont een vaak vergeten periode in kunstgeschiedenis. De ‘retour a l’orde’ was een Europees fenomeen waar ook de Nederlandse magisch realisten (Willink etc.) en de Duitse nieuwe zakelijkheid toe behoorde. Nu dit jaar het einde van de Eerste Wereldoorlog wordt herdacht, is het een goed moment om hier een tentoonstelling aan te wijden.

In Essen zijn Felice Casorati en Cagnaccio di San Pietro de belangrijkste kunstenaars. Namen die tegenwoordig bijna vergeten zijn. Umheimlich real is daarom een kennismaking met een generatie minder bekende Italiaanse kunstenaars. De werken ademenen melancholie en eenzaamheid en dat levert mooie schilderijen op. Maar eerlijk is eerlijk, ook wel een beetje saai…