Manet wordt vaak de vader van het impressionisme genoemd. Zijn losse toets en vernieuwende onderwerpen maakten hem tot voorbeeld voor Monet en Degas. Zelf wilde Manet echter niet met impressionisme geassocieerd worden. In het Von der Heydt Museum in Wuppertal is dit najaar een overzicht te zien van zijn werk. Was Edouard Manet een impressionist?
Manet begon zijn schildersloopbaan in het atelier van Thomas Couture, een traditionele academie-schilder. Ondanks dat Manet een meer realistische stijl ging gebruiken, zoals Courbet dat ook deed, werd zijn werk wel geaccepteerd op de salon. Tussen 1861 en 1881 werden 26 werken van Manet’s hand tentoongesteld op deze officiële tentoonstelling van de Franse academie.
Manet was geen typische salon-schilder. Sterker nog, de schilderijen van Manet zorgden voor schandaal na schandaal. Le Déjeuner sur l’Herbe in 1863 en Olympia in 1865 kwamen hem op veel kritiek te staan. Zijn werken waren aanstootgevend voor het publiek, vanwege de naakte vrouwen en verwijzingen naar prostitutie en sexualiteit. Provocerend zijn de schilderijen zeker, maar qua stijl nog zeker niet impressionistisch. Manet is een realistische kunstenaar in deze jaren met een losse schildertoets.
Impressionisme
Door de schandalen op de salon wordt Manet een bekende kunstenaar. De jonge impressionistische kunstenaars die ook door establishment worden afgewezen, zien in Manet daarom een voorbeeld. Manet raakt hierdoor bevriend met Degas, Monet, Renoir, Morisot en Cézanne. Toch wil Manet niet tot de groep horen en weigert hij deel te nemen aan de tentoonstellingen van de impressionisten.
In het Von der Heydt Museum in Wuppertal is echter goed te zien dat Manet’s stijl wel degelijk steeds impressionistischer wordt. Zijn kleurgebruik wordt lichter en zijn losse penseelstreek versterkt zich. Zijn onderwerpkeuze van de zee en het uitgaansleven sluit bovendien goed aan bij de interesses van de andere impressionisten. De slotzaal in Wuppertal is een feest voor het oog. De vrijheid waarmee Manet in zijn laatste jaren schilderde is fenomenaal. Iedere penseelstreek is raak.
Tentoonstelling
In het Von der Heydt Museum​ zijn 45 schilderijen van Edouard Manet verzameld. Uit zijn vroege jaren zijn zijn bijvoorbeeld wat portretten te zien en tussen schilderijen van leermeesters als Thomas Couture en Henri Fantin-Latour. De schandaalwerken van de salon ontbreken, al is er een schets van de Olympia te zien in Wuppertal. De samenstellers van de tentoonstelling proberen een volledig overzicht te geven van Manet’s loopbaan. Maar doordat het Musée d’Orsay (het museum dat de meeste werken bezit) nogal zuinig is geweest met uitlenen, slagen ze niet geheel in deze opzet.
Interessanter zijn de zalen die thematisch zijn ingericht. Zo leren we Manet kennen als een liefhebber van Spaanse kunst. Bijzonder is de vergelijking tussen de tekeningen van Goya en Manet. Maar vooral de zaal over Manet’s politieke betrokkenheid maakt veel indruk. Hij was een voorstander van de republiek en schilderde bijvoorbeeld de executie van de Mexicaanse keizer Maximiliaan. Omdat de Franse keizer Napoleon III had geholpen hem op de troon te krijgen, konden deze werken lang niet in Frankrijk worden vertoond.
In de werken van Manet schuilt altijd een tweede laag. Zijn schandalen op de salon maakten de Parijse prostitutie zichtbaar en de schilderijen van Maximiliaan waren een protest tegen de keizer. Manet is zelfs in zijn schilderijen van het uitgaansleven een meesterlijk verteller. Neem nou het schilderij boven dit artikel. De bediende op de achtergrond laat zien dat de vrijage waarschijnlijk niet gepast is. Misschien is dit wel de reden dat Manet geen impressionist wilde zijn. De vrijblijvendheid van een simpel landschap om het moment te vangen, paste hem niet. Manet is geen observator, maar een verteller.
Edouard Manet
Von der Heydt Museum, Wuppertal
t/m 25 februari 2018
Tentoonstellingen in 2017:
Robert Rauschenberg (Tate Modern, Londen) – Renaissance aan het hof (Rijksmuseum Twenthe, Enschede) – Surrealisme (Boijmans, Rotterdam) – Henri Cartier Bresson (Fotomuseum, Rotterdam) – Op Art (Stedelijk, Schiedam) – Amerika in de jaren 30 (Royal Academy, Londen) – Hyperrealisme (Kunsthal, Rotterdam) – Otto Dix (K20, Düsseldorf) – Primaire kleuren (Kunsthal Kade, Amersfoort) – Jean Arp (Kröller-Müller, Otterlo) – Piet Mondriaan (Gemeentemuseum, Den Haag) – Maarten Luther (Catharijneconvent, Utrecht) – Hollandse meesters (Hermitage, Amsterdam) – Jan Maelwael (Rijksmuseum, Amsterdam) – Johan Barthold Jongkind (Dordrechts Museum) – Edouard Manet (Wuppertal) – Tintoretto (Wallraf-Richartz, Keulen) – Romantiek (Groninger Museum) – American Dream (Drents, Assen) – Paul Gauguin (Grand Palais, Parijs)
Het is interessant om te onderzoeken welke invloed je van Manet kunt zien in het werk van Max Beckmann. Alleen al het sterke zwart en wit als uitersten in hun schilderijen. Vergelijk ook eens die Amazone met het zelfportret van MB (om slechts één voorbeeld te noemen) uit 1906 in Florence.
Harbert Booij