Kunstgeschiedenis: Pop Art

Na meer dan 20 artikelen over de oude kunstgeschiedenis, zal //Vensters vanaf nu ook aandacht besteden aan kunststromingen van na 1950. We beginnen met de Pop Art die Marilyn Monroe eeuwig laat leven en de strip verheft tot kunst. Hoe onze consumptiemaatschappij kunst werd dankzij Warhol en zijn tijdgenoten!

Geschiedenis

Al in de jaren 20 presenteren kunstenaars zoals Marcel Duchamp voorwerpen die massa geproduceerd worden als kunst. Het urinoir ‘Fountain‘ is hiervan het meest bekende voorbeeld. Door het surrealisme en de opkomst van de abstractie, raakt deze protestkunst van de Dada beweging uit de mode. Na de Tweede Wereldoorlog is New York de hoofdstad van de kunstwereld en viert het abstract expressionisme hoogtijdagen. Jackson Pollock en Mark Rothko voeren de boventoon in de kunstwereld, totdat een jonge groep kunstenaars zich afzet tegen de abstracte kunst.

Kenmerken van de Pop Art

Pop Art is afkorting voor “popular art” en verwijst naar de massa media en populaire moderne cultuur. Afbeeldingen uit tijdschriften en strips, maar ook alledaagse voorwerpen werden verwerkt in kunst. Deze verheerlijking van de consumptiemaatschappij zorgde voor een vermenging van traditionele ‘hoge’ kunstvormen met ‘lage’ afbeeldingen voor de massa. In het begin werd hiervoor vooral gebruik gemaakt van collages en zeefdrukken, maar later volgden ook de beeldhouwkunst en de schilderkunst.

Kunstenaars

In 1952 richtten Eduardo Paolozzi en Richard Hamilton met enkele andere kunstenaars de Independent Group op. Ze zetten zich af tegen de elite kunst door moderne massa media in hun kunst op te nemen. Paolozzi begint al in 1947 met het maken van collages waarin hij tijdschriften en advertenties opneemt, zoals in ‘I was a Rich Man’s Plaything ‘. Richard Hamilton maakte in de jaren 50 ook collega’s van Amerikaanse populaire tijdschriften in de Dada-traditie. Zijn werk ‘Just what is it that makes today’s homes so different, so appealing?‘ uit 1956 wordt vaak genoemd als het begin van de pop art.

Tegelijkertijd zijn er ook in de Verenigde Staten kunstenaars die zich afzetten tegen het heersende abstract expressionisme en inspiratie vinden in Amerikaanse culturele symbolen. Jasper Johns maakt in de jaren 50 bijvoorbeeld schilderijen van de Amerikaanse vlag. Johns’ partner in deze tijd was Robert Rauschenberg, die collages van gevonden spulletjes maakte op zijn reizen door Europa. Ook ontwierp hij ‘combines’: schilderijen waaraan voorwerpen werden toegevoegd. De kunst van Johns en Rauschenberg wordt soms Neo-Dada genoemd en behoort tot de voorlopers van de pop art.

Pop Art werd aan het begin van de jaren 60 tot een succes gemaakt dankzij twee kunstenaars. Vanaf 1961 maakte Roy Lichtenstein schilderijen die geïnspireerd waren op strips. Hij maakte zo van de ‘lage’ stripcultuur kunst. Andy Warhol vond zijn inspiratie in Marilyn Monroe en Elvis Presley. Hij maakte zeefdrukken van deze iconen van de populaire film en muziek uit de jaren 50. Ook verhief hij massa geproduceerde producten zoals Campbell soepblikken en Brillo dozen tot kunst, door ze na te maken. Warhol bleef zijn hele leven trouw en de pop art.

De nieuwe Pop Art stijl trok een grote groep jonge kunstenaars, die ieder hun eigen invulling gaven aan het genre. Tom Wesselmann schilderde de naakte vrouwen in hun advertentie-achtige stijl en maakte hij assemblages. Hij gebruikte hiervoor vaak voedselmerken en voorwerpen die te maken hadden met uiterlijke versieringen (make-up, ringen, zonnebrillen). Ook Ed Ruscha was geinspireerd door advertenties en verwerkte veel tekst in zijn werken. Maar de beroemdste pop art kunstenaar die van tekst kunst maakte was Robert Indiana. Hij vulde hele schilderijen met grote letters, zoals LOVE en HOPE in felle kleuren.

Pop Art vond ook zijn weg naar de beeldhouwkunst. Claes Oldenburg maakte beelden van voedsel en gebruiksvoorwerpen uit het dagelijks leven. In Nederland maakte hij bijvoorbeeld ‘Flying pins’ van rondvliegende bowlingkegels op de Kennedylaan in Eindhoven en in de tuin van het Boijmans museum staat een gebogen schroef. Andere kunstenaars richten zich op het afbeelden van mensen zoals George Segal, die gipsen beelden maakte van mensen die alledaagse dingen deden (de straat oversteken, wachten op een bus, fietsen). Allen Jones maakte meubels van fetish-mannequins. Zijn stoelen en tafels van schaarsgeklede dames hebben een duidelijke referentie seksuele poses en kregen veel kritiek van feministen.

Na de opkomst van de Pop Art in Engeland en de Verenigde Staten werd in Frankrijk de “Nouveau realisme” kunstgroep opgericht door Yves Klein, Arman, Martial Raysse, Pierre Restany, Daniel Spoerri, Jean Tinguely and the Ultra-Lettrists, Francois Dufrêne, Raymond Hains, Jacques de la Villeglé. De nieuwe realisten wilden de kunst en het leven dichterbij elkaar brengen en zagen de wereld als een verzamelingen beelden, waarvan ze delen konden nemen en verwerken in hun werken. Deze toeëigening is centraal in hun werken, zoals bij Arman die collages maakt van een reeks dezelfde voorwerpen. Ook Christo sloot zich bij de groep aan en werd beroemd dankzij zijn ‘inpakkunst’ waarin voorwerpen, gebouwen en zelfs eilanden inpakte.

Musea

De beste collectie Pop Art kunst ter wereld is de Ludwig verzameling, die nu verspreid over Europa in verschillende musea te zien is. Het Ludwig Museum in Keulen heeft een grote permanente pop art opstelling. Andere grote verzamelingen zijn te zien in het Museum of Modern Art, waar Warhol’s soepblikken te zien zijn en de Tate Modern, die Roy Lichtenstein’s Whaam! tentoonstelt. In Nederland is Pop Art onder meer te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam en Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam.