Gister werd bekend dat het Iraakse leger de stad Mosul heeft heroverd op IS. Nu de strijd tegen IS langzaam ten einde loopt, kunnen de archeologen en kunstliefhebbers de wonden gaan likken. Wat is er nog over van de archeologische schatten uit het oude Mesopotamië na de vele vernielingen? De komende maanden zal //Vensters stil staan bij de kunst uit deze regio in een reeks thematische artikelen. Vandaag in het eerste deel van de serie: de stierenmannen die de Iraakse steden beschermen.
Vlak buiten Mosul liggen de ruïnes van Nineveh. In deze stad bouwde de Assyrische koning Sennacherib rond 700 voor Christus zijn paleis. De plaats groeide uit tot de belangrijkste stad van het hele koninkrijk. Bij de ingangen van zijn paleizen liet Sennacherib grote beelden plaatsen van stierenmannen, ook wel Lamassu genoemd. Bij de inname van Mosul heeft IS meerdere van deze beelden vernield.
Wat waren Lamassu?
Volgens de Assyrische mythologie waren Lamassu de beschermers van het koninkrijk. Ze bestonden uit het lichaam van een stier of een leeuw, met de vleugels van een vogel en het hoofd van een mens. Vaak dragen ze een kroon om aan te geven hoe goddelijk deze wezens waren. In het oude Mesopotamië geloofden mensen dat de Lamassu een beschermende geest voor de stad waren.
Koningen lieten daarom grote beelden van Lamassu plaatsen bij de ingangen van hun paleizen, maar ook bij belangrijke stadspoorten. Lamassu-beelden waren geen vrijstaande figuren, maar waren vaak ingebouwd als onderdeel van een poort. Het bijzondere van de Assyrische beelden is dat de figuren vijf poten hebben. Dit komt omdat je de beelden van twee kanten kan bekijken en beide kanten zijn opgebouwd als een soort reliëf. Het beeld heeft een reliëf van het vooraanzicht met twee benen en een reliëf van het zijaanzicht met vier benen. Van voor lijkt de Lamassu stil te staan, terwijl de zijkant een lopend wezen laat zien.
Waarom werden de beelden door IS vernield?
Er waren vlak buiten Mosul nog enkele Lamassu beelden bij de ruïnes van Nineveh. In 2015 kwamen beelden naar buiten dat IS met een drilboor een van de Lamassu beelden ernstig verminkt. Het incident past in een reeks vernielingen van IS in Irak en Syrië. Lamassu waren beelden die verwijzen naar een godheid uit de oude Assyrische mythologie. Omdat deze godsdienst niet islamitisch is, staan de beelden voor IS-strijders dus symbool voor godslastering. In de ogen van de terroristen is dit een goede reden om de beelden kapot te maken.
De vernielingen van het werelderfgoed zorgt bovendien voor veel aandacht in de Westerse media. Deze manier van provoceren helpt IS om het beeld weer te geven dat ze overal lak aan hebben en zich niet de wetten van het Westen laten opleggen. Juist deze tactiek heeft een enorme aantrekkingskracht op radicaliserende moslims wereldwijd. Het heeft ervoor gezorgd dat moslims uit heel de wereld naar Syrië zijn gereisd om mee te vechten voor het kalifaat.
Waar zijn Lamassu te zien?
De Lamassu in Nineveh werden gemaakt in opdracht van koning Sennacherib. De vernielde beelden waren onderdeel van de Nergal poort en waren één van de weinige originele Lamassu beelden die nog op hun oorspronkelijke plaats stonden. Sennacherib’s voorganger Sargon II hield zijn paleis in Khorsabad. Ook in Khorsabad heeft IS ernstige vernielingen aangericht, maar hier waren geen Lamassu beelden meer. De originele Lamassu uit Khorsabad zijn na opgravingen in de 19e eeuw naar het Westen verscheept en zijn tegenwoordig te zien het Louvre in Parijs, het Oriental Institute in Chicago en het British Museum in Londen.
Voordat Sargon II aan de macht kwam, was Nimrud tweehonderd jaar lang de hoofdstad van Assyrië geweest. De Lamassu uit Nimrud zijn ook verspreid geraakt over de hele wereld. Ze zijn tegenwoordig te zien in het Metropolitan Museum in New York, het British Museum in Londen, het Pergamon Museum in Berlijn en het National Museum van Irak in Bagdad. Een bezoek aan deze musea maakt het dus nog steeds mogelijk om oog in oog te staan met deze geweldige ‘stierenmannen’.
Duizenden jaren hebben de Lamassu bescherming geboden aan de Assyrische steden en hun overblijfselen, maar met de komst van IS zijn de Lamassu van Nineveh ten onder gegaan. De komende jaren moet blijken in hoeverre de beelden gerestaureerd kunnen worden of dat replica’s de originele beelden moeten vervangen.
Meer artikelen over oude beschavingen:
Komen de Elgin Marbles ooit terug uit het British Museum?
Hoe UNESCO tientallen Egyptische tempels verplaatste
Wat zijn de Geheimen van de Verboden Stad?
Waarom zijn veel Romeinse keizers hun hoofd verloren?
Welke schatten liggen nog verborgen in dodenstad Saqqara?
Wat zijn de oudste musea ter wereld?
Frankrijk gaat Benin bronzen teruggeven, Nederland binnenkort ook?
5 beroemde beeldhouwers uit het Oude Griekenland
Hoe zag Babylon er uit?
Hopelijk kan er toch nog het een en ander gerestaureerd worden. Gelukkig dat er nog beelden in Westerse musea bewaard zijn, ook al kun je daar ethische vragen bij stellen. Ik vond die Lamassubeelden in het Pergamonmuseum heel spectaculair, kan ze nog duidelijk voor me zien ook al is het al meer dan tien jaar geleden dat ik nog in dat museum geweest ben.