De Amerikaanse architect Frank Gehry bouwde in Bilbao een spectaculair museumgebouw dat miljoen bezoekers naar de Noord Spaanse kustplaats trekt. In dit gebouw ontwierp hij de grootste museumzaal ter wereld. Schilderijen die hier tentoongesteld werden, leken minuscuul in de grote ruimte. Verdronken als het ware in de leegte. Hoe ontwerp je kunst die tot zijn recht komt in zo’n grote ruimte?
Het Guggenheim Museum in Bilbao werd in 1997 geopend en heeft sindsdien miljoenen bezoekers naar Bilbao getrokken. De opening van het Guggenheim zorgde ervoor dat Bilbao van een saaie havenstad opeens een spannende culturele bestemming werd. Dit zogenaamde ‘Bilbao-effect’ komt met name door het spectaculaire gebouw dat is ontworpen door Frank Gehry. In 2005 werd het gebouw uitgeroepen tot meest invloedrijke architectuur sinds 1980.
Richard Serra
In het ontwerp van Fran Gehry zit een gigantische museumzaal die ruim 130 meter lang is. Deze “fish-gallery” is daarmee de grootste museumzaal ter wereld. Toen het museum hier in 1997 schilderijen ophing, bleek al snel dat de kleine werken verloren gingen in deze grote ruimte. Voor curatoren was het erg lastig om werken in de mega-zaal tot hun recht te laten komen.
De Amerikaanse minimalistische kunstenaar Richard Serra kreeg daarom de opdracht om een groot werk te ontwerpen voor in de Fish gallery. In 1997 had Serra al een groot werk ontworpen voor het Guggenheim dat bestaat uit drie gigantische gebogen stalen platen en Snake heet. In 2005 onthulde Serra zeven extra grote werken van gebogen staal, die sindsdien permanent in het Guggenheim Bilbao te zien zijn.
Guggenheim
Doordat de sculpturen zo groot zijn, kan je het werk alleen ervaren door kriskras door de zaal te lopen. De zaal wordt onderdeel van het werk, doordat er smalle en brede doorgangen tussen de muren en de gigantische werken ontstaan. Door ‘in’ de sculpturen te lopen, ontdek je steeds een nieuw deel van de ruimte. Richard Serra maakt dus met zijn werk de ruimte zichtbaar.
De titel van het werk The Matter of Time refereert naar de tijd die je als bezoeker nodig hebt om door het werk heen te lopen. Maar het refereert ook naar de ‘belevingstijd’. Je kan als bezoeker nooit het hele werk overzien en je moet dus een beeld vormen door herinneringen te combineren met wat je ziet. Hierdoor wordt het werk een ervaring, ondanks de simpele materialen en vormen.
Richard Serra in Nederland
Richard Serra ontwerpt zijn werken altijd speciaal voor de ruimte waar ze geplaatst worden. Hij probeert de ruimte zichtbaar te maken of een plaats te versterken met zijn vaak minimalistische werken. Vaak werkt hij met grote stalen platen die simpel zijn van vorm, maar die door hun plaatsing in de ruimte de beleving van de omgeving veranderen.
Nederland heeft altijd veel ruimte geboden aan kunstenaars die de openbare ruimte gebruiken en verfraaien met moderne abstracte kunstwerken. In de loop der jaren is er daarom een indrukwekkende collectie met werk van Richard Serra in Nederland ontstaan. Er staat een groot werk van Serra voor het Stedelijk Museum op het museumplein en op de binnenplaats van het Bonnefanten Museum in Maastricht. In bovenstaand kaartje staan de belangrijkste plekken met Serra kunstwerken in Nederland.
Sinds kort heeft Nederland zijn eigen mini-Bilbao in het Museum Voorlinden. Hier is een zaal die volledig wordt gevuld met een grote sculptuur van Serra. Dit werk heet Open Ended en bestaat uit zes gewelfde stalen platen, die samen een doolhof vormen. Ook dit is een kunstwerk dat je al wandelend moet ervaren. Zal Serra in Wassenaar ook voor een Bilbao-effect zorgen?
Hedendaagse Kunstenaars
Marina Abramovic – El Anatsui – Georg Baselitz – Christian Boltanski – Mark Bradford – Hans Broek – Judy Chicago – Christo – Tacita Dean – Rineke Dijkstra – Olafur Eliasson – Shepard Fairey – Guerilla Girls – Antony Gormley – Philip Guston – Zhang Huan – On Kawara – Natasja Kensmil – William Kentridge – Anselm Kiefer – Edward Kienholz – Jeff Koons – Yayoi Kusama – Kerry James Marshall – Yasuma Morimura – Otobong Nkanga – Chris Ofili – Claes Oldenburg – Trevor Paglen – Marcel Pinas – Neo Rauch – Robert Rauschenberg – Gerhard Richter – Jenny Saville – Richard Serra – Yinka Shonibare – Elias Sime – Robert Smithson – Luc Tuymans – Bill Viola – Kara Walker – Isabella Werkhoven – Kehinde Wiley – Yin Xiuzhen
Het is inderdaad een indrukwekkende ervaring door het kunstwerk ’the matter of time’ in Bilbao heen te lopen. Het spel van licht en donker doordat de stalen platen dan weer naar je toebuigen, dan weer van je afbuigen naarmate je verder door de spiralen loopt is hypnotiserend. De vormen voelen opvallend organisch, gezien het feit dat ze van staal en rechte platen gemaakt worden. Ik ben nu benieuwd naar het andere werk van Richard Serra dat in Nederland te zien is.