Baden in het Impressionisme

Nu de lente weer is aangebroken, wordt het tijd voor picknick aan de rivier of even pootje baden in de zee. Al honderden jaren zoeken we het water op als het mooi weer is. De naakte lichamen in de volle zon werden een favoriet onderwerp van kunstenaars in de 19e eeuw. KunstVensters zet de baders op een rijtje!

Henri Matisse zorgde in 1905 voor een golf van verontwaardiging toen hij zijn schilderij Luxe, Calme et Volupté exposeerde in Parijs. Critici noemden de felle kleuren van zijn schilderijen ‘wild’ en sindsdien staan Matisse en zijn navolgers bekend als ‘Les Fauves’, ofwel ‘de Wilden’. Maar is het schilderij nou echt zo vernieuwend als de critici beweerden?

Baders

Aan het eind van de 19e eeuw was door de opkomst van het impressionisme een nieuwe kleurrijke vormentaal ontstaan, die zich afzette tegen de erkende kunst van de academie. Claude Monet en zijn navolgers probeerden ‘het moment’ te vangen en met een snelle penseelstreek de lichtval, de sfeer en de emotie op het doek te krijgen. Een ultieme uitdaging was het schilderen van een zomerse dag aan het water. Het overvloedige licht kon met het uur veranderen en de vele kleuren blauw van het lucht en het water waren geen moment gelijk. Hoe kon je zoveel blauw toch diepgang en sfeer meegeven?

De aantrekkingskracht van het water en de vrolijke sfeer van de mensen aan het strand, maakten van badende mensen een geliefd thema binnen het impressionisme.Iedere impressionistische kunstenaar heeft zich weleens aan een schilderij van ‘Baders’ gewaagd. Zelfs toen kunstenaars als Monet en Renoir langzaam uit de mode raakten en nieuwe grootheden als Cézanne en Gauguin hun plaats innamen, bleven ‘Les Baigneuses’ een favoriet onderwerp.

Pointillisme

Zeker met de opkomst van het pointillisme door schilders als Seurat en Signac werd de belangstelling voor zee en strandscenes weer groot. Hun techniek bestond uit het naast elkaar plaatsen van kleine puntjes met tegengestelde kleuren zoals geel-blauw en rood-groen. Als je hier van een afstandje naar kijkt, dan versmelten de kleuren. Door te variëren in de kleurcombinaties en de dikte van puntjes konden de schilders hiermee verschillende kleuren en diepte creëren. Deze pointillistische techniek gaf vaak een wat echter effect, omdat in de echte natuur ook verschillende kleuren naast elkaar bestonden die van afstand niet de onderscheiden zijn.

Het concept werkte erg goed om verschillende kleureffecten in water en lucht te maken. Binnen een schilderij had je dan bijvoorbeeld blauw-geel voor de lucht, blauw-groen voor het water en allerlei kleine variaties om schaduwen, weerspiegelingen of wolken te schilderen. Pointillistische schilders trokken daarom naar zeeën en rivieren op zoek naar mooie plek om te schilderen.

In de zomer van 1904 gingen de bekende pointillistische schilders Paul Signac en Henri Edmund Cross naar Saint Tropez om hier van het weer te genieten en nieuwe werken te maken. Henri Matisse reisde met ze mee. Terwijl Signac zich vooral richtte op de boten in de haven, trok Matisse naar de baai waar de bevolking aan het water van de zon genoot. Hier schilderde Matisse zijn beroemde ‘Luxe, Calme et Volupté’. De felle kleuren die hij hiervoor gebruikte, maakte hem beroemde als wilde Fauvist. Maar je hoeft geen kunsthistoricus te zijn om nog steeds het pointillisme te herkennen. Al gebruikte Matisse niet langer tegengestelde kleuren in zijn werk, in wezen is zijn schilderij vrij klassiek qua techniek en qua onderwerp.

Na Matisse: de Expressionisten

Ook na het spectaculaire schilderij van Henri Matisse bleven de Baders nog jaren een populair thema binnen de schilderkunst. Iedere nieuwe generatie kunstschilders en iedere nieuwe stroming maakte zijn eigen versie van de badgasten. Zo schilderden rond 1910 de expressionistische kunstenaars Ernst Ludwig Kirchner en Eric Heckel badende mensen in fel gele en blauwe kleuren. De losse puntjes waren nu definitief vervangen door grote kleurvlakken. Ook Pablo Picasso waagden zich meermalen in zijn carrière aan het thema.