Waar vind je de mooiste Land Art kunst van Nederland?

Flevoland is een groot Land Art museum! Verspreid over de provincie zijn zeven Land Art werken van wereldklasse te vinden! Tijd voor een rondje door de provincie om de werken te bekijken. Een verslag van een cultuurliefhebber en een natuurliefhebber op dagtocht langs Land Art in Flevoland!

Om de mooiste land art kunst van Nederland te bekijken heb je de volgende ingrediënten nodig: een zonnige zondagmiddag, een auto en een lunchpakket. Hoe mooi de Land Art kunstwerken in Flevoland ook zijn, in dit afgelegen gebied valt het niet mee een leuk restaurantje te vinden. Voor mijn rondje Flevoland ging ik als cultuurliefhebber op stap met een natuurliefhebber, Land Art is immers een ontmoeting tussen kunst en landschap. Rijdend door de polders van Flevoland praatten we over bomen en beeldhouwwerken, riet en Rietveld, maar vooral over het plezier in het ontdekken van cultuur en natuur.

Zoeken naar Liebeskind

We beginnen onze dag in een buitenwijk van Almere, waar aan de rand van bosgebied Pampushout Polderland: Garden of Love and Fire van de Poolse architect Daniël Liebeskind zou moeten liggen. Zou moeten liggen, zeg ik, want lopend vanaf de parkeerplaats richting de bosrand is er niets wat op een kunstwerk lijkt. Liebeskind’s werk wordt gerestaureerd en is daarom grotendeels niet zichtbaar. Wat we wel vinden is ‘de Garden of Love’, de tuin van de homoliefde om precies te zijn, want het Polderland van Liebeskind is een ordinaire homo-ontmoetingsplek geworden. Tijd om weer in de auto te stappen!

We rijden over de kaarsrechte dijk in de richting van Lelystad. Links het Markermeer en rechts de rietlanden van de Oostvaardersplassen. De natuurliefhebber vertelt over hoe uit braakliggend land dit natuurgebied is ontstaan. De plassen zijn uitgegroeid tot één van de mooiste broedgebieden van Europa en zijn een walhalla voor vogelaars. Grote runderen zorgen ervoor dat het gebied niet dichtgroeit en zijn zo de ‘natuurlijke beheerders’ van dit gebied.

Gormley en Morris

Helemaal aan het einde van de lange dijk zit een man op zijn hurken die uitkijkt over het Markermeer. Hoe dichterbij we komen, des te beter zien we dat een gigantisch beeld is. Kunstenaar Antony Gormley liet zich bij het maken van het beeld inspireren door de vele elektriciteitsmasten die als netwerk door Flevoland lopen. Een spinnenweb van kaarsrechte stalen balken vormen samen een 26 meter hoog beeld, dat van afstand menselijk lijkt. Het werk moet prachtig zijn in de mist, als de immense menselijke vorm opdoemt uit de heiige lucht. Maar is dit nou echt Land Art vraag ik me af? Blijft het niet gewoon een enorm beeld?

Een paar kilometer landinwaarts ligt Observatorium van Robert Morris. In dit werk gaat het om de seizoenen en de tijd. Morris’ werk bestaat uit twee metershoge aarden cirkels, waarin in het midden een stalen uitkijkpunt is aangebracht. Aan het begin van de lente en de herfst, als de dag en de nacht even lang zijn, is hierdoor de zonsopkomst te zien. Daarnaast zijn er twee extra stenen uitkijkpunten aan de noordoost en de zuidoost zijde van de cirkels. Hier is de zonsopkomst te zien op 21 juni en 11 december, de langste dag en de langste nacht. Maar ook in het volle daglicht op een willekeurige dag van het jaar is het een mooi werk om te bezoeken. Samen met de natuurliefhebber test ik vooral de akoestiek van het werk, die perfect blijkt te zijn. Vanuit het midden van de cirkel kan je zelfs fluisteren en goed gehoord worden.

Populieren

Vanaf het Observatorium rijden we in de richting van Zeewolde. Hier is goed te zien dat Flevoland met mensenhanden is gemaakt. De wegen zijn kaarsrecht en de bomen zijn in rijtjes geplant. De natuurliefhebber vertelt dat er niet veel boomsoorten zijn, die goed groeien in het kale land en de natte grond van vlak na de drooglegging. Daarom zijn vrijwel overal populieren geplant. Deze bomen groeien snel en waren goed bestand tegen de nieuwe grond. Pas nu de populieren langzaam gekapt worden, komt er ruimte voor meer diversiteit en worden er meer elzen, beuken en eiken aangeplant. Ook bij Aardzee van kunstenaar Piet Sleegers staan veel zwarte populieren, die je met hun ‘ogen’ aan lijken te kijken. Aardzee voelt als een tuin tussen de weilanden. Golvend gras wisselt zich af met vijvers en bomen. Het is alsof de zee hier land is geworden en de golven achter zijn gebleven.

Na de korte stop bij de Aardzee rijden we verder naar Zeewolde, waar middenin een woonwijk Sea Level van Richard Serra ligt. Sea Level bestaat uit twee lange betonnen muren, die precies de hoogte hebben van de vroegere Zuiderzee. Dit conceptuele werk maakt zo op een speelse manier zichtbaar dat Flevoland eigenlijk geheel onder zeeniveau ligt. Ik als cultuurliefhebber herken de minimalistische hand van Serra, die met een simpele vorm in gigantische omvang (200 meter!) een beeld creëert. Maar de natuurliefhebber vraagt zich af of dit niet vooral het blik van een buitenlander is, die niet bekend is met de Nederlandse polders. Nederlanders zijn het gewend om onder het zeeniveau te leven en kijk hier niet van op.

de Groene Kathedraal

Onze ze laatste stop in Flevoland is de Groene Kathedraal van Marinus Boezem. De natuurliefhebber herkent opnieuw de populieren, die ruim 30 meter hoog kunnen worden. De cultuurliefhebber beseft dat dit ongeveer de hoogte is van het schip van de kathedraal van Reims. In 1987 plantte Marinus Boezem 178 Italiaanse populieren volgens de plattegrond van de Notre-Dame van Reims uit Frankrijk. Hij benadrukte de plattegrond van de kathedraal, door tussen de bomen betonnen paden aan te leggen die de ribben van de kruisgewelven weerspiegelen. Rondom de bomen liggen schelpen die verwijzen naar de Zuiderzee die hier ooit gelegen heeft.

Ik denk aan de homo’s van het polderland, aan de starende man over het Markermeer en aan het golvende gras. Alle Land Art werken hebben hun eigen kracht en veranderen langzaam door de ontwikkeling van de natuur. Het begint te schemeren en de Groene Kathedraal verandert in een mystieke plek. Moeten we bidden hier? Ik denk aan de populieren; de Flevolandse bomen die we de hele dag hebben gezien en hier samen een kathedraal vormen. Hier komen natuur en cultuur samen en de natuurliefhebber zag dat het goed was.